Erik Jonk Binnenland 11 jan 2022, 17:59

Leestijd: 8 minuten

Regel-wirwar en meningen-achtbaan over het mondkapje: helpt niet, helpt wel, niet op, wel op

Het nieuws kwam gisteren vanuit het niets: mensen zouden ook een medisch mondkapje moeten dragen in publieke buitenruimtes waar niet voldoende afstand kan worden gehouden. Denk aan demonstraties, tijdens sportevenementen, in drukke winkelstraten en op drukke markten.

Dat adviseerde het Outbreak Management Team (OMT) gisterochtend. „Huh? Hoe dat nou zo opeens weer?”, was een gevoel dat vele Nederlanders zullen hebben gehad. Het is tenslotte niet voor het eerst dat er plotseling ‘ander nieuws over het mondkapje’ verschijnt. Of het advies van het OMT door het kabinet wordt overgenomen weten we tijdens de volgende corona-persconferentie, die vrijdagavond wordt verwacht.

Winkels: ‘We hebben dat mondkapje niet’

Het volgende bericht kwam vanmiddag, vanuit de drogisterijen-branche: de winkels hebben mondmasker type 2 – het medische mondkapje waar het om draait – helemaal niet genoeg op voorraad. Dat meldden Etos, Kruidvat, Trekpleister en het Centraal Bureau Drogisterijbedrijven. Etos verkoopt geen mondkapjes van dit type, maar gaat deze wel inkopen. Kruidvat en Trekpleister hebben de type 2-mondkapjes maar beperkt in de winkel liggen. „We hebben ruim voldoende mondkapjes van het type 1, maar van type 2 veel minder. Iedereen heeft ingezet op type 1.”

Het mondkapje – of eigen mond- en neus-masker, maar dat heeft lang niet iedereen begrepen – behoort sinds bijna twee jaar tot de gesprekken van de dag. Bij beleidsbepalers en – in navolging daarop – bij de Nederlandse bevolking. De meeste mensen houden zich aan de regels rond het mondkapje, anderen noemen het simpele lapje stof nog steeds ‘een muilkorf’. Hoe is het met de geschiedenis van de mondmaskers in ons land, sinds dat befaamde coronavirus ons overviel? Een overzicht van een regel-wirwar en meningen-achtbaan sinds maart 2020.

De Nederlandse achtbaanrit van het mondkapje

Overigens is dat overzicht in 1 minuut ook samen te vatten in een liedje, zoals tv-programma Even Tot Hier onlangs treffend deed.

25 februari 2020: Het Rode Kruis komt met een eerste bericht over het mondkapje in combinatie met corona naar buiten. De strekking: Nederlanders hebben te weinig kennis over het gebruik van mondmaskers, laat je goed informeren. En: bereid je goed voor als je op reis gaat, want in andere landen is het gebruik van het mondkapje normaler dan in Nederland.

18 maart 2020: Bruno Bruins, toen nog corona-minister, gaat mondkapjes in Nederland vorderen om snel het tekort te kunnen aanvullen dat in de zorg is ontstaan. Bruins richtte zijn blik toen nog specifiek op de zorg, want er heersten overal tekorten. Over de Nederlandse bevolking werd nog niet gesproken.

2 april 2020: Het RIVM raadt het dragen van een mondkapje op straat nog steeds af. Dit als reactie op Duitsland, waar men op dat moment van mening was dat het dragen besmettingen juist voorkomt. Een reden gaf het RIVM overigens ook: „Wij raden het nog steeds af, omdat het mensen mogelijk onterecht een veilig gevoel geeft.” De inmiddels aangetreden Hugo de Jonge neemt ook het woord ‘schijnveiligheid’ in de mond.

‘Mondkapje is geen alternatief’

17 april 2020: Premier Mark Rutte komt met een statement. „Het mondkapje is geen alternatief voor 1,5 meter afstand. Rutte vreest dat mensen verkeerd omgaan met mondkapjes en minder rekening houden met de coronaregels als ze zo’n kapje dragen. Het kabinet heeft aangegeven dat bijvoorbeeld kappers en masseurs mondkapjes kunnen gaan dragen als de coronaregels worden afgebouwd.

29 april 2020: Het mondkapje voor het openbaar vervoer wordt voor het eerst geopperd. Om de toenemende stroom reizigers in het openbaar vervoer binnen de toen geldende corona-beperkingen te kunnen blijven vervoeren, moet het kabinet het gebruik van mondkapjes als serieus alternatief voor de 1,5 meter afstandsregel gaan overwegen. Dat stelt onder meer branche-organisatie OV-NL.

6 mei 2020: Kappers zijn bang om aan het werk te gaan zonder beschermingsmaatregelen. „We zijn geen proefkonijnen.” Het dragen van een mondkapje komt steeds meer ter sprake.

7 mei 2020: Jaap van Dissel van het RIVM blijft kritisch over mondkapjes. Hij blijft erbij dat de maskers „gering effect” hebben en niet geschikt zijn als vervanging voor het houden van afstand.

In de trein moet ie op

1 juni 2020: Een mondkapje wordt verplicht in het OV. Op deze datum gaan er weer meer treinen, trams, bussen en metro’s rijden. Iedereen moet het zelf regelen (Mark Rutte: „Wij gaan niet faciliteren”). Wie geen mondmasker bij zich heeft, riskeert een boete van 95 euro.

12 juni 2020: We moeten het mondkapje nu ook op op luchthavens en in vliegtuigen. „Dit alles maakt dat de luchtvaart op een verantwoorde manier kan opschalen”, klinkt vanuit het kabinet.

23 juli 2020: De voorzitter van het Veiligheidsberaad Hubert Bruls is niet direct voorstander van het invoeren van een mondkapjesplicht in Nederland. De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb pleitte een avond daarvoor in het programma Nieuwsuur voor een onderzoek door het kabinet om het dragen van een mondkapje buitenshuis verplicht te stellen als de coronacijfers zouden blijven stijgen.

Bruls: „Hoe schoon zijn mondkapjes op een gegeven moment en hoe veilig zijn ze nu echt?” Het RIVM komt die dag ook weer om de hoek kijken: ‘Nut mondkapje in openbare ruimte niet bewezen.’ „Wij zien geen eenduidig wetenschappelijk bewijs dat het werkt”, zegt een woordvoerster van het instituut. „Het belangrijkste blijft: houd afstand en vermijd drukte.” De Tweede Kamer gaat met het idee van Aboutaleb mee.

24 juli 2020: Het onderzoek wordt aangekondigd, aan het OMT wordt advies gevraagd. Twee op de drie Nederlanders zijn voor de invoering van een mondkapjesplicht in openbare binnenruimtes, als het aantal coronabesmettingen blijft groeien. Het RIVM meldt opeen dat ‘mensen die er eentje dragen voorzichtiger zijn’.

30 juli 2020: Extra verplichtingen rond de mondmaskers, zoals op drukke plekken in Amsterdam en Rotterdam. Boetes zullen niet meteen volgen, waarschuwingen wel. Voor het eerste wijzen tegenstanders op de Grondwet. Zij vinden dat burgemeesters nooit tot het dragen van een mondkapje mogen verplichten.

Rechtszaak over het mondkapje

17 augustus 2020: De rechter buigt zich over de mondkapjesplicht in Amsterdam. Het kort geding tegen de gemeente is aangespannen door een bewoner en cultureel ondernemer op de Wallen in Amsterdam. Marktkooplui van de Albert Cuyp en protestgroep Viruswaarheid hebben zich bij hem aangesloten. De eisers noemen de verplichting om op vijf plekken in Amsterdam een mondkapje te dragen, „fundamentele inperking van de grondrechten van bewoners, ondernemers en bezoekers”. Zij winnen het kort geding niet.

22 september 2020: Een handjevol mensen van de protestbeweging Viruswaarheid demonstreert bij het Farel College in Amersfoort. Ze eisen dat de mondkapjesplicht op de middelbare school per direct wordt afgeschaft. „Laat onze kinderen weer vrij ademen. Dit is kindermishandeling.” Een week later geldt het dringende advies om mondkapjes in winkels en instellingen te dragen, maar bijna niemand doet dat. Steeds meer binnenruimtes stellen het verplicht, maar er is verwarring.

2 oktober 2020: Corona-minister Hugo de Jonge denkt dat het „een kwestie van even wennen” is voordat Nederland massaal het advies opvolgt om in openbare gelegenheden binnen een mondkapje te dragen. „Als het nodig blijkt op enig moment, dan kan het altijd nog een verplichtender vormgeving krijgen, maar laten we het eerst eens op deze manier doen.” Overal wordt nu om het dragen van een mondkapje gevraagd, zoals op scholen. Burgemeesters zijn in afwachting van een ‘verplichting’.

Mondkapjesplicht is daar

1 december 2020: De mondkapjesplicht voor iedereen boven de 13 jaar – op medische uitzonderingen na – is daar. Lange tijd hield het kabinet een mondkapjesplicht voor mensen in openbare ruimtes af, omdat de experts waarop de ministers zich baseren zeiden dat ze weinig nut hadden. Eind september werd het dragen ervan „een dringend advies” en weer later werd alsnog een verplichting aangekondigd. De invoering verloopt redelijk soepel, boetes van 95 euro worden niet direct uitgedeeld. Nederland googelt masaal ‘hoe maak ik een mondkapje?’.

28 april 2021: Nederland heeft al enige maanden een avondklok gehad, maar die vervalt. Het dragen van een mondkapje in winkels blijft wel verplicht.

9 juni 2021: Bijna negen op de tien Nederlanders verheugen zich op de tijd ‘na corona’. Dat meldt I&O Research op basis van een maandelijks draagvlakonderzoek in opdracht van de NOS. De ondervraagde Nederlanders kijken er het meest naar uit dat ze geen mondkapje meer hoeven te dragen als de coronamaatregelen verdwijnen. Het kabinet ziet daarvoor nog ‘te weinig zekerheden’.

26 juni 2021: Bijna alle coronaregels gaan van tafel, het mondkapje verdwijnt uit het winkelbeeld. „De 1,5 meter is de centrale maatregel”, zegt de op dat moment demissionair premier Mark Rutte tijdens de corona-persconferentie. „Alles wat op 1,5 meter kan, mag.” Alleen waar die afstand niet kan worden gehouden, blijft het dragen van een mondkapje verplicht. En ook activiteiten zonder mondkapje én zonder afstand zijn mogelijk, met behulp van toegangstesten. Rutte: „Het einde van de crisis nadert.”

En ze mogen weer af

14 september 2021: De mondkapjesplicht vervalt op treinstations en op perrons. Wel blijft de maatregel nog gelden in het openbaar vervoer. Ook moeten reizigers op luchthavens een mondkapje op na de securitycheck en eventueel op andere plekken die het vliegveld zelf aanwijst. Sinds de invoering van de mondkapjesplicht in het openbaar vervoer zijn 11.600 boetes uitgedeeld voor het niet dragen ervan.

22 oktober 2021: Nu het aantal coronabesmettingen en ziekenhuisopnames in Nederland toeneemt, zou de overheid moeten overwegen om mondkapjes weer verplicht te maken in binnenruimten, vinden meerdere specialisten. „Er is veel bewijs dat mondkapjes helpen om verspreiding van het virus tegen te gaan”, zegt epidemioloog Frits Rosendaal van het Leids Universitair Medisch Centrum. „Deze maatregel doet het minst pijn.”

6 november 2021: Het mondkapje moet in de supermarkt en in andere winkels weer op. De invoering verloopt soepeltjes. Leuk is anders, maar het voelt voor velen al snel als ‘vanouds’, aangezien de regel nog maar een half jaar geleden werd afgeschaft. Enkele weken later volgen ook scholen, de horeca, theaters, bioscopen en beurzen weer.

10 januari 2022: Mensen zouden ook een medisch mondmasker moeten dragen in publieke buitenruimtes waar niet voldoende afstand kan worden gehouden… Ah, daar waren we dit artikel begonnen. Wordt vast vervolgd.

Op zoek naar een goed medisch mondkapje? Hier vind je ze.

Op weg naar de persconferentie roepen winkels en horeca op: ‘Doe Nederland weer open’