Quirine Brouwer Binnenland 19 nov 2021, 15:19

Leestijd: 2 minuten

Raad van State door het stof om toeslagenaffaire: ‘Hadden betere rechtsbescherming moeten bieden’

De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State meldt in een uiterst kritisch reflectierapport over de toeslagenaffaire dat zij de strenge lijn in kinderopvangtoeslagenzaken eerder hadden moeten en kunnen wijzigen. De algemene bestuursrechter heeft wel met de lijn geworsteld, maar ‘is te laat van koers gewijzigd, heeft niet doorgepakt en halve maatregelen genomen’.

De zelfreflectie komt naar aanleiding van een harde conclusie van de Kamercommissie eerder dit jaar. „De bestuursrechtspraak heeft zijn belangrijke functie van (rechts)bescherming van individuele burgers veronachtzaamd”, oordeelde de commissie in het rapport ‘Ongekend onrecht’.

Alles-of-nietsregeling te streng toegepast

De Raad van State zegt in het zelfreflectierapport de gang van zaken zeer te betreuren. Volgens het rapport moest de bestuursrechter kiezen tussen rechtseenheid (dat de wet steeds op dezelfde manier wordt uitgelegd) en individuele gevallen. Hij zag de eerste als belangrijker en gaf de Belastingdienst daarom steeds gelijk bij de strenge toepassing van de alles-of-nietsregeling bij de kinderopvangtoeslag.

Deze regeling stelde dat als een aanvrager niet kon aantonen recht te hebben op het volledige bedrag aan toeslagen, dat die dan het hele voorschot moest terugbetalen. Tot het najaar van 2019 werd deze strenge werkwijze nageleefd, ondanks signalen dat de wet minder streng kon worden toegepast. Dit principe was een belangrijk onderdeel van de toeslagenaffaire.

Excuses aan gedupeerden

In minderheid hebben rechters hierover wel aan de bel getrokken, maar naar hen is te weinig geluisterd. Dit concludeert Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de afdeling bestuursrechtspraak. „Dat verwijten wij onszelf”, aldus Van Ettekoven. „Ouders die in de problemen zijn gekomen omdat wij te lang de strenge lijn hebben toegepast, bieden wij onze excuses aan. We hadden betere rechtsbescherming moeten bieden.”

De Raad van State behandelde ruim 1800 hogerberoepszaken die met de kinderopvangtoeslag te maken hadden. Daarvan ging ruim de helft (1000) over de alles-of-nietsbenadering. Van Ettekoven zegt dat ze afdeling wil leren van de fouten: „We zijn wel echt wakker geschud.” Bestuursrechters zullen zich kritischer opstellen tegenover overheidsorganisaties. In sommige gevallen hield de Belastingdienst namelijk bewust stukken achter in zaken, waardoor rechters niet een compleet beeld kregen.

Beschuldiging discriminatie

Aleid Wolfsen van de Autoriteit Persoonsgegevens beschuldigde de Raad van State eerder deze week al aan medeplichtigheid van discriminatoir gedrag, meldt de NOS. Hij verwijt de RvS dat het hen nooit is opgevallen dat de gedupeerden vrijwel altijd een dubbele nationaliteit hadden. „Het is zo massaal en zo omvangrijk. Als je dat niet hebt gezien, is er iets mis met je waarnemingsvermogen.” Volgens Wolfsen is het de taak van de RvS om mensen juist tegen discriminerend gedrag te beschermen. „Als je dat niet doet, werk je mee aan het discrimineren van mensen. Dan ben je medeplichtig.”

In het zelfreflectierapport gaat de Raad van State niet in op de beschuldigingen van discriminatie. Wel suggereert het rapport dat de hoogste bestuursrechter ook mogelijk last heeft (gehad) van een tunnelvisie of te weinig oog voor de menselijke aspecten van uitspraken. Bestuursrechters zullen bij dit soort zaken „extra alert zijn”, aldus Van Ettekoven.

Mars door Rotterdam door en voor gedupeerden toeslagenaffaire