Roos Ravensbergen Binnenland 29 okt 2021, 11:52

Leestijd: 3 minuten

Dit moet je weten over de zwarte lijst van de Belastingdienst

De Belastingdienst hanteerde jarenlang een ‘zwarte lijst’, waar mensen na het minste of geringste voorval op kwamen te staan. En wie eenmaal op de zwarte lijst van mogelijke fraudeurs stond, kwam daar nooit meer van af. Dit moet je weten over de zwarte lijst die uiteindelijk leidde tot de toeslagenaffaire.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) concludeert vandaag na onderzoek dat de Belastingdienst de privacywet AVG „op ernstige wijze geschonden” heeft. Dat omdat zij de gegevens van ruim een kwart miljoen burgers jarenlang verwerkten in het fraudesysteem FSV, de zogeheten zwarte lijst. Daarop stonden mogelijke fraudeurs.

‘Zwarte lijst’ van mogelijke fraudeurs

Op die zwarte lijst komen, is heel simpel, blijkt uit het onderzoek. Al bij de geringste signalen konden mensen „rijp en groen” op de lijst belanden. Er hoefde niet eens een feitelijke aanleiding voor te zijn. Een anonieme melding van een boze buurman of jaloerse ex was al genoeg. En eenmaal op de lijst, betekende nooit meer van de lijst af.

Mensen die op de lijst stonden, kregen daar geen seintje van, wisten dus van niets en konden zich zo niet verweren. Daarnaast bewaarde de Belastingdienst de gegevens van die mensen veel te lang. En wanneer na onderzoek bleek dat er geen sprake was van fraude, paste de instantie de gegevens niet aan. Ook een overtreding van de privacywet: te veel medewerkers van de fiscus hadden toegang tot de gegevens en het interne toezicht schoot ernstig tekort.

Belastingdienst schond ‘op ernstige wijze’ de privacywet

Dat de Belastingdienst fraude moet aanpakken, is volgens AP-voorzitter Aleid Wolfsen „vanzelfsprekend”. Maar de manier waarop dat is gedaan, dat is niet helemaal koosjer. „Uit ons onderzoek blijkt dat de Belastingdienst fraudesignalen registreerde en gebruikte op een manier die absoluut niet is toegestaan. Onschuldige mensen zijn hierdoor gedupeerd.”

FSV, de zwarte lijst dus, was van eind 2013 tot begin 2020 in gebruik. Maar sinds 2001 gebruikte de Belastingdienst al een voorloper daarvan. En wanneer werd de lijst stopgezet? Pas toen de Belastingdienst na mediapublicaties in opspraak was geraakt vanwege de lijst.

Op welke manieren mensen op de zwarte lijst last hebben gehad van hun registratie, moet nog blijken. Maar wat in ieder geval duidelijk is, is dat de zwarte lijst een rol heeft gespeeld in de affaire rond de kinderopvangtoeslag. Wie er op stond, kreeg bijvoorbeeld geen betalingsregeling wanneer toeslagen werden teruggevorderd.

Wat nu?

De gedupeerden van de toeslagenaffaire wachten al maanden op compensatie, of in ieder geval een excuus. Ook Wolfsen, de baas van de Autoriteit Persoonsgegevens dus, vindt excuses aan degenen die onterecht op de zwarte lijst stonden, op hun plaats. „En waar mensen echt schade hebben opgelopen, dan zul je die moeten vergoeden.” Hoeveel mensen dat zijn „is voor ons niet te achterhalen”, zegt Wolfsen. Maar het gaat waarschijnlijk om „grote aantallen”. Aan Metro vertelde een gedupeerde van de toeslagenaffaire eerder al haar verhaal. Haar 11-jarige zoon stond aan de rand van uithuisplaatsing. Een smak geld zal die trauma’s niet helen.

Wat nu? Krijgt de Belastingdienst straf voor hun grove schending van de privacywet? De AP beoordeelt in een later stadium of de instantie inderdaad een sanctie, zoals bijvoorbeeld een boete, opgelegd krijgt. Eerst krijgt de minister van Financiën de gelegenheid om op de bevindingen te reageren. Wolfsen benadrukt wel de ernst van de overtredingen. „Zo zout heeft de AP het bij de overheid niet vaak gegeten.”

De kans dat er in de toekomst weer een toeslagenaffaire voorkomt, is volgens Amnesty International groot. In een rapport schrijft de mensenrechtenorganisatie dat de genomen maatregelen om herhaling te voorkomen, niet voldoende zijn. De Belastindienst gebruikte namelijk een algoritme om mensen aan te merken als mogelijke fraudeur. Zo hadden mensen uit een lagere sociale klasse en zonder de Nederlandse nationaliteit meer kans om op de zwarte lijst te belanden.

Docu ‘Alleen tegen de staat’ over toeslagenaffaire maakt diepe indruk: ‘Beangstigend’