Erik Jonk Binnenland 5 aug 2021, 15:05

Leestijd: 6 minuten

Irma Sluis verdwijnt niet meer van tv (en haar collega’s ook niet)

Opeens was de gebarentolk vorig voorjaar het gesprek van de dag. Of in ieder geval (de zeer geliefde) tolk Irma Sluis, na haar graaiende gebaar om hamsteren in de supermarkt uit te beelden. Is de gebarentolk op de Nederlandse tv een blijvertje?

Het antwoord op die vraag is volmondig ja. „Al kan ik natuurlijk niet in de verre toekomst kijken”, zegt Paul van den Bogart van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). De gebarentolk stond ‘plotseling’ in beeld bij de corona-persconferenties van Mark Rutte en zijn zorgministers (eerst Bruno Bruins, later Hugo de Jonge). Voor wie de vroege NOS Journaals keek, had de gebarentolk op tv al vaak aan het werk gezien. Maar daar bleef het bij, tot de coronacrisis z’n intrede deed.

NPO heeft naast de gebarentolk nog veel meer

Paul van den Bogart is sinds het najaar van 2019 manager van de NPO-afdeling Access-services en viel als het ware met zijn neus in de gebarentolk-boter. Zijn team zorgt voor het toegankelijk maken van content voor auditief en visueel beperkte mensen. „We ondertitelen 95 procent van de Nederlandstalige programma’s, wat je kunt vinden via Teletekst 888. Meer dan 4 miljoen mensen per maand zetten dat aan. Dan heb ik het ook over jongeren die de ondertiteling in de trein op hun mobieltje aanzetten. Of in de wachtkamer bij de dokter. Het gaat niet alleen meer om de primaire doelgroep doven en slechthorenden. Een tweede tak van sport van mijn afdeling is audiodescriptie, waarbij een app die blinden vertelt wat er in programma’s gebeurt. Dingen als ‘de man loopt nu naar de auto’ of ‘hij pakt een pistool en schiet’ hoor je dan. En ten derde hebben we de gebarentolken en hun gebarentaal.”

„Ik ben er door corona lekker in gerold”, zegt Van den Bogart, die zich bij zijn aantreden twee doelen had gesteld. „Ondertiteling via 888 bestond veertig jaar. Dat wilde ik meer onder de aandacht brengen. Mijn tweede doel was om meer programma’s met een gebarentolk te gaan doen. Ik had dat met mijn team nog iets vooruitgeschoven. Maar ja, we werden gierend ingehaald door corona.”

Doelstelling over gebarentolk gehaald, maar het was een makkie

De gebarentolk-doelstelling heeft de NPO-man met vlag en wimpel gehaald. Van den Bogart geeft snel toe dat hij ‘daar eigenlijk niet zoveel voor hoefde te doen’. „De gebarentolken bij de persconferenties zijn dezelfde mensen als bij andere programma’s bij de publieke omroep. Dat er achter Rutte en De Jonge een gebarentolk staat, is echter de verdienste van Justitie en Veiligheid. Het ministerie regelt dat. De organisatie Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid wil namelijk dat bij een crisissituatie alle communicatie van de overheid zo goed mogelijk bij iedereen terechtkomt. Daarom zagen we de gebarentolk plotseling bij de corona-persconferenties. Wij pakten in maart 2020 echter meteen door. De gebarentolk werd toen ook ingezet bij het 20.00 uur Journaal en dat blijven we doen. Tot die tijd zag je de gebarentolk alleen bij de Journaals in de ochtend. Sinds 1 maart van dit jaar heeft ook Het Jeugdjournaal een tolk. Het doel was er, maar corona heeft alles versneld.”

‘Laat de sluis van IJmuiden de Irma-sluis heten!’

Het ging in Nederland op social media en bij de koffieautomaat – als je niet thuis werkte – los. ‘Iedereen’ genoot van de gebarentolk, met als boegbeeld Irma Sluis. Toen voor de nieuwe zeesluis van IJmuiden een naamwedstrijd werd uitgeschreven, wisten de meeste deelnemers het zeker. Dat moest de Irma-sluis worden. Het gebeurde niet, maar het gaf aan dat de gebarentolk gewaardeerd werd. Zeer gewaardeerd. Dat merkte ook de NPO. Paul van den Bogart: „We hebben ontzettend veel positieve reacties gehad. De NPO krijgt ook regelmatig kritiek, dus het was fijn om te horen.”

De gebarentolk op televisie deed in Nederland in het jaar 2000 z’n intrede. Van den Bogart: „We hebben dat altijd op vrijwillige basis gedaan. Voor het ondertitelen van Nederlandstalige programma’s is het anders. Dan zijn we als NPO wettelijk verplicht.” De publieke omroep kan via het Nederlands Gebarencentrum putten uit negen gebarentolken voor televisie. Opmerkelijk misschien: het gaat om acht vrouwen en één man. Overigens: Hogeschool Utrecht ontving over heel 2019 79 aanmeldingen voor de gebarentolk-opleiding. In het half jaar ‘na Irma Sluis’ waren het er 112.

https://twitter.com/MickMetDeBaard/status/1413545431997599747

„Hun inzet blijft niet beperkt tot corona-persconferenties en de Journaals”, zegt Van den Bogart. „We gaan nu ook voor de events, zoals bij het Songfestival in Rotterdam al gebeurde. Daar hebben we zelfs mensen ingezet die liedjes al dansend kunnen uitbeelden. Dat is een heel andere vorm van gebarentaal en werd bijna een hype. Je gaat de gebarentolk nu ook zien bij dingen als de kersttoespraak van de koning, 4 mei, 5 mei, Koningsdag en de Veteranendag. Stapje voor stapje breiden we het uit en door corona is er in een keer een héle grote stap gemaakt.”

Irma Sluis, het boegbeeld der gebarentolken

Zonder andere gebarentolken tekort te doen, heeft Paul van den Bogart ook wel gezien dat Irma Sluis het boegbeeld dan wel het gezicht van de Nederlandse tolken op tv is geworden. Haar populariteit steeg (op sociale media) vooral na het hamsteren-moment tot grote hoogte. Van den Bogart: „Volgens mij is dat verkozen tot tv-moment van het jaar. Het graaien om hamsteren uit te beelden is trouwens niet door Irma bedacht. Het was een al bestaand gebaar.” De blik die de beroemdste gebarentolk erbij trok was natuurlijk onbetaalbaar. En voer voor sociale media. Maar ook een kuchende Irma Sluis of een ontbrekende Irma Sluis zorgden weer voor ‘het gesprek van de dag-momenten’. Van den Bogart: „Als je haar spreekt, zegt Irma ‘ik doe gewoon mijn best’ en ‘het gaat niet om mij’. Ze heeft een jaar in het middelpunt van de belangstelling gestaan. Maar van haar hoeft het eigenlijk niet.”

IRMA

Bij jouw naam dacht ik aan een heftige storm.
Een woeste orkaan.
Maar nu aan een dame.
Zien we jou heel graag staan.

Niemand die luistert.
Echt iedereen die kijkt.
Hoe jij met gebaren,
heel Nederland verrijkt.

Dank je wel 😊 #irmasluis #irma #hamsteren @tolkirma pic.twitter.com/N2HqTEINFt

— Henny VRSD (@snuvienk) May 24, 2020

De ‘Irma Sluis op de buis’, nee die gaat voorlopig niet verdwijnen. Ook niet in een coronavrije wereld. Van den Bogart: „Nee, want de gebarentolk wordt nu ook bij andere, lokale crises ingezet. Denk aan persconferenties die bij de watersnood in Limburg werden gegeven. Ik vind dat een goede ontwikkeling en denk dat de gebarentolk niet meer gaat verdwijnen. Al weet ik dat niemand veertig jaar vooruit kan kijken.”

En die sluis van IJmuiden, vindt Paul van den Bogart persoonlijk dat die de Irma-sluis had moeten heten? De NPO-manager moet hard lachen, maar blijft diplomatiek: „Ik had het leuk gevonden. Maar laat ik me aansluiten bij het antwoord van Irma zelf. Zij vond het niet nodig, dus dat vind ik dan ook.”

#Irma is terug, Twitteraars kunnen hun geluk niet op

Wisseltruc gebarentolk niet onopgemerkt: ‘Waar is #Irma gebleven?!’