Roos Ravensbergen
Roos Ravensbergen Binnenland 28 mrt 2021, 
Leestijd: 3 minuten

Nooit eerder was er zo’n politiek chaotische situatie rond formatie

nieuwe verkenners formatie kabinet
De nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66). Foto: ANP

Nu de verkenning na het uitlekken van de notities van Kajsa Ollongren (D66) en Annemarie Jorritsma (VVD) zo abrupt stopgezet is, is er een politiek ongekende situatie ontstaan. Het was – of is, misschien wel – chaotisch in Den Haag. Helemaal nadat de VDD en D66 zeiden vóór een Kamerdebat over de notities te zijn, maar Rutte zei „niemand gaat hier uitleg over geven”. Nu komt dat debat er waarschijnlijk toch.

Naar verwachting zal dat debat woensdag plaatsvinden, met de opgestapte verkenners. Zij moeten zich verantwoorden voor omstreden informatie die per ongeluk uitlekte via een foto. Jorritsma en Ollongren zullen in de grote vergaderzaal letterlijk tegenover de andere hoofdrolspelers in de verkenning staan.

Vlak voor het debat zijn namelijk ook demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte, vijf ministers en drie staatssecretarissen zelf beëdigd als Tweede Kamerlid. Net als Rutte zijn twee ministers ook partijleider: Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA).

Wie benoemde Omtzigt?

Demissionair ministers hebben zoals gebruikelijk een tijdelijke dubbelrol, dat duurt totdat een nieuw kabinet is gevormd. Ze stemmen mee als Tweede Kamerlid en tegelijk moeten zij tegenover diezelfde Kamer hun beleid verdedigen. Normaliter behandelen beide Kamers in deze demissionaire periode dan ook geen politiek gevoelige zaken.

Maar omdat de verkenning mislukte is dat deze keer helemaal anders. Oud-verkenners Jorritsma en Ollongren zitten in het kabinetsvak en zullen op verzoek van de Kamer opheldering geven over hun uitgelekte aantekeningen. Vooral de opmerking achter de naam van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt – functie elders – leidde tot grote verontwaardiging. Niemand wil zeggen wie dat punt heeft ingebracht en waarom. Rutte, Kaag, Hoekstra: allemaal zeggen ze ‘ik was het niet’.

De oude verkenners en hun opvolgers hebben al benadrukt dat het sowieso onjuist was om individuele Kamerleden in een verkenning te betrekken.

Verkenning en formatie

Niet alleen de huidige politieke situatie is uniek, ook de verkenning vanuit de Tweede Kamer is vrij nieuw. Zo’n verkenning dient namelijk als voorbereiding op de formatie. Tot 2010 maakte de koningin de eerste ronde langs de partijleiders, maar het parlement vond die manier van werken te ondoorzichtig. Dus sinds 2012 zijn er verkenners die werken in opdracht van de Tweede Kamer. Soms is het er één, soms twee. Altijd worden ze aangedragen door de grootste partij(en).

Na de eerste gesprekken brengt de verkenner verslag uit aan de Kamer, die daarover met hem of haar in debat gaat. In 2012 was dit Henk Kamp en in 2017 Edith Schippers (beiden VVD).

Zo’n verkenner stelt een koers voor, en de Kamer kan daarmee instemmen of die afwijzen. Stemmen ze in, dan wijzen ze meteen een informateur aan. Die gaat dan met de gewenste coalitiepartijen de onderhandelingen inhoudelijk voeren. Als er zicht komt op een breed politiek draagvlak voor beleid en op een coalitie, wordt opnieuw verslag uitgebracht aan de Kamer en komt er een formateur. Dit is meestal de toekomstige premier, die in deze fase het kabinet in elkaar zet.

Maar door deze chaotische situatie loopt de vorming van een nieuwe coalitie zeker anderhalve week vertraging op. De nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) gaan pas ná het debat weer met alle zeventien lijsttrekkers om tafel. Ze willen een hele nieuwe start maken, onder meer om het vertrouwen te herstellen.

De corona-alarmbellen rinkelen al bijna 200 dagen

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.