Amarins de Boer Binnenland 21 nov 2020, 10:32

Leestijd: 5 minuten

Zo snel al een veilig coronavaccin, hoe kan dat?

Normaal gesproken duurt het jaren voordat er een veilig vaccin op de markt is. Hoe kan dat met het coronavaccin nu opeens zo snel gaan? Een vraag die bij veel mensen leeft, merkt ook epidemioloog Patricia Bruijning. Op Twitter legt ze daarom helder uit hoe het zit.

Het gaat opeens heel snel. Mogelijk is er voor Kerstmis al een coronavaccin beschikbaar, zei Marc Kaptein, medisch directeur van Pfizer Nederland, gisteravond tegen Nieuwsuur. Naar verwachting kunnen er in het eerste kwartaal van het nieuwe jaar 3,5 miljoen Nederlanders worden gevaccineerd. 60-plussers, kwetsbare groepen en zorgmedewerkers zullen dan als eersten het coronavaccin krijgen, maakte het kabinet gisteren bekend.

„Gaan we niet te kort door de bocht?”, twittert epidemioloog Patricia Bruijing, verbonden aan het UMC Utrecht. Waarna ze de vraag ook meteen beantwoordt: „Nee.” Maar het is volgens haar wel goed om uit te leggen waarom het dan wél zo snel kon gaan. Dat doen ze aan de hand van vijf redenen. Daar gaan we:

Zo snel al een veilig vaccin, hoe kan dat?

Ik bemerk in mijn omgeving nogal eens twijfel over de veiligheid van coronavaccins. Een proces dat normaal gesproken jaren duurt, kan dat in zo’n korte tijd een veilig en werkzaam vaccin opleveren. Gaan we niet te kort door de bocht?1/

— Patricia Bruijning (@P_Bruijning) November 20, 2020

1. Snel de juiste routekaart voor het coronavaccin

„Het SARS-CoV-2-virus (zoals dit virus heet, red.) is een relatief makkelijk doelwit om een vaccin tegen te ontwikkelen”, begint Bruijning. „Er was al veel voorwerk verricht op vaccins tegens SARS en het MERS coronavirus, broertjes die veel op het huidige virus lijken. Zo wisten wetenschappers vrijwel direct op welk eiwit van het virus ze zich moesten richten. Dat scheelt jaren laboratoriumonderzoek.”

Ook was al snel bekend hoe het lichaam het virus uitschakelt, namelijk met „neutraliserende antistoffen”. „Een vaccin moest dus in ieder geval neutraliserende antistoffen opwekken tegen dat ene eiwit om bescherming te bieden. Daarmee hadden wetenschappers snel de juiste routekaart.”

2. Nieuwe en snellere technologie

Ten tweede: coronavaccins worden ontwikkeld met nieuwe en veel snellere technologie, zegt de epidemioloog. „Bij de traditionele manier van vaccins maken wordt eerst virus gekweekt om daarna het virus of delen ervan te verwerken tot vaccin. Met de nieuwe technologie kunnen met enkel de genetische code van het virus de bestanddelen van het vaccin worden gemaakt.”

Die code werd al in januari bekend, waarop wetenschappers direct aan de slag konden. „In maart lag er al een eerste vaccin op de plank, klaar voor proeven in mensen. De nieuwe methode is het resultaat van heel veel jaren onderzoek en technologische ontwikkelingen, waar we nu de vruchten van plukken.”

3. Geld voor een coronavaccin was geen probleem

Een andere reden: geld was geen probleem. „De ontwikkeling van een vaccin gaat in achtereenvolgende stappen: Van laboratoriumonderzoek, naar dierproeven, en daarna onderzoek bij mensen. Eerst in kleine groepen vrijwilligers en tenslotte grootschalige ‘trials’.”

Vooral dat laatste is heel kostbaar, benadrukt Bruijning. „Normaal gesproken investeert een vaccinbedrijf daarom pas in die laatste stap, als zeker is dat alle voorgaande stappen succesvol zijn afgerond. Door steun van overheden en gezondheidsorganisaties verviel een belangrijke financiële barrière. Zo kon het dat, terwijl de eerste proeven in mensen nog moesten starten, de voorbereidingen voor de grootschalige trials wereldwijd al in volle gang waren.”

„Door de financiële steun konden bedrijven ook de grootschalige productie van hun vaccin opstarten, terwijl nog niet eens vast stond of het de eindstreep zou halen. Hierdoor liggen er nu al miljoenen doses vaccin klaar.”

4. Toelatingsinstanties waren nauw betrokken

Wat ook meespeelt: „toelatingsinstanties voor vaccins waren vanaf het begin nauw betrokken”. Vaccins worden pas toegelaten voor gebruik na een uitgebreid beoordelingsproces door onafhankelijke instanties zoals de European Medicines Agency (EMA).

Daar gaat soms meer dan een jaar overheen. „Nu zijn deze instanties al vanaf het begin betrokken in wat heet een ‘rolling review’. Waar mogelijk werden stukjes van het dossier al beoordeeld terwijl de trials nog liepen. Er werden vooraf afspraken gemaakt met de vaccinbedrijven waar het vaccin aan moest voldoen voor toelating. Het sneller en flexibeler doorlopen van dit reviewproces scheelt heel veel tijd.”

5. Vrijwilligers stonden in de rij

En tot slot: er zijn meer dan genoeg vrijwilligers. Bruijning: „Het vinden van de benodigde tienduizenden geschikte vrijwilligers voor een vaccinonderzoek is doorgaans een tijdrovende klus. Er gaan al snel meerdere jaren overheen. Maar voor studies naar coronavaccins stonden vrijwilligers letterlijk in de rij. De klus kon daarmee in een paar maanden worden geklaard.”

Ze besluit: „Door al deze factoren kon het coronavaccin in recordtempo worden ontwikkeld, getest en straks worden goedgekeurd. En dus niet omdat er bochten zijn afgesneden. De veiligheid is op exact dezelfde wijze onderzocht en beoordeeld als voor andere vaccins, met dezelfde hoge eisen. Met minder zou de wereld immers geen genoegen nemen.”

Met minder zou de wereld immers geen genoegen nemen. 18/18

— Patricia Bruijning (@P_Bruijning) November 20, 2020

‘Grootste deel gaat op aan nietsdoen’

Het verhaal van Bruijning staat niet op zichzelf. Ook Mark Toshner, onderzoeker aan Cambridge University, legt op Twitter uit dat geld een belangrijke oorzaak is. „Het grootste deel van de 10 jaar die normaal nodig zijn om een vaccin op de markt te brengen, gaat op aan nietsdoen. En dan kun je misschien beginnen met testen, maar de kans is er ook dat je vervolgens weer op nieuwe problemen stuit.”

…. nothing. It's spent submitting funding requests, then resubmitting them, then waiting, then submitting them somewhere else, then getting the money but the company changes it's mind or focus, then renegotiating then submitting ethics, then waiting for regulators…2/n

— Mark Toshner (@mark_toshner) November 17, 2020

En zo kan het dat een beschikbaar vaccin vóór Kerst, of in ieder geval in het eerste kwartaal van 2021, steeds waarschijnlijker wordt.

Lees ook: In China zijn bijna een miljoen mensen ingeënt tegen corona