Iris Hermans
Iris Hermans Binnenland 26 jun 2020, 
Leestijd: 6 minuten

‘Bloeiende blauwalg hoort er gewoon bij en is nog goed ook’

Foto van bioloog Miquel Lurling
Bioloog Miquel Lurling is universitair hoofddocent aan de WUR en gek op water, waterbeestjes en blauwalg.

Hoor je blauwalg, dan denk je waarschijnlijk: oh nee! Maar bioloog Miquel Lurling, die zelfs @blauwalg op Twitter heet, allesbehalve. Hij kan er uren in geuren en blauwgroene kleuren over vertellen, en ook over zwemmersjeuk. Komt door een platworm. „Een parasietje” dat zich telkens weer vergist.

Het zwemseizoen is in volle gang. En waar water is, kan blauwalg bloeien. Een soort wolf in schaapskleren. „Een bacterie die zich als een plantje gedraagt, maar een levend organisme is.” Miquel Lurling is universitair hoofddocent aan de Wageningen University en een blauwalgdeskundige slash liefhebber. „Ik vind het zulke intrigerende organismes.”

Foto van blauwalg
Blauwalg Foto: GettyImages

Waterbeestjes

Aquatische Ecologie en Waterkwaliteit heet zijn vak en normaal gesproken zou hij rond deze tijd van het jaar met zijn studenten ergens aan het water zitten, tijdens hun jaarlijkse kampeerexcursie. Niet om te zwemmen, of eigenlijk ook wel, maar wel met als doel om onderwaterbodemmonsters te nemen, leren fuiken uitzetten en vissen determineren. Én waterbeestjes vangen, iets wat hij zelf vroeger al deed. „Wat dat betreft is er niets veranderd, alleen waren m’n ouders toen nog telkens bang dat ik in de plomp in zou vallen.”

Voor deze studieweek op locatie, die nu vervangen is door thuisopdrachten, kiest Lurling altijd plekken uit waar juist geen blauwalg zit, „dat kan ik m’n studenten niet aandoen.” Maar het is juist blauwalg dat hem mateloos fascineert en waarover hij van alles weet te vertellen. Hij zou er zelfs een avondvullend programma mee kunnen houden, beaamt hij lachend.

Blauwalgvoorspelling

Zijn blauwalgvoorspelling deze zomer? Hetzelfde als vorig jaar. De blauwalg kan kort gezegd tot „massale bloei” komen bij bepaalde weersomstandigheden – warm en droog -, maar ook door de hoeveelheid meststoffen in het water. „Wanneer waterbeheerders dat terug weten te dringen, hebben we minder overlast van blauwalg.”

Blauwalg, dat blue-green algae heet in het Engels, is niet blauw, maar vaak groen. „Dat komt omdat alle blauwalgen bladgroen in zich hebben. Maar ze bevatten ook een andere kleurstof met een prachtige cyaanblauwe kleur die pas tevoorschijn komt als blauwalg aan het wateroppervlak accumuleert en opdroogt.”

Blauwalg betekent voor zwemmers in natuurwater slecht nieuws. Snapt-ie ook wel, „Maar ik vind het bere-interessant. Wist je dat het tot de allereerste organismes van deze aarde behoort? Ze maken zulke magnifieke stofjes. Maar we vinden ze naar, omdat het giftige stofjes zijn.”

Anti-tumor werking

Terwijl we die blauwalg dankbaar zouden moeten zijn, vervolgt de enthousiaste blauwalg-connaisseur. „Ze hebben 2,5 miljard jaar geleden onze aardatmosfeer flink veranderd.” Een complex verhaal, dat voor deze wetenschapper natuurlijk gesneden koek is, vol fotosynthese, bladgroenkorrels en de endosymbiose-theorie volgt, met als conclusie: „Ál het bladgroen dat je nu ziet, komt uiteindelijk van een blauwalg vandaan.”

Blauwalg is ook nu nog steeds goed, licht Lurling toe. „Ze nemen CO2 op en zetten dat onder invloed van zonlicht, samen met voedingstoffen zoals stikstof en fosfaat, om in biomassa. Daarnaast worden blauwalgen gescreend voor farmaceutische producten, omdat ze stofjes maken die een anti-tumor werking hebben.”

Ziek

Ze horen dan ook van nature op onze aardbol thuis, „met alle voor en tegens.” Want ja, er kleven wel wat nadelen aan de blauwalg. Je kunt beter niet in water mét zwemmen en het water kan niet worden gebruikt om gewassen mee te irrigeren. Hij kent de horrorverhalen uit Brazilië, waar hij ook onderzoek heeft gedaan. Mensen die overleden nadat ze waren gedialyseerd met water waar blauwalg in zat.

Foto van een waarschuwingsbord voor blauwalg
Een waarschuwingsbord voor blauwalg bij een waterplas. Want het blauwalgseizoen is weer geopend. Foto: ANP

„Je kunt er ernstig ziek van worden, sommige mensen lijken ook allergisch te zijn.” En dat kan in allerlei gradaties. Zo had hij ooit een collega die met haar vinger kon bepalen of het blauwalg-water was. „Ze dipte haar vinger in het water en als-ie rood werd, was het dus bingo. Het zijn minuscule chemische fabriekjes.”

Nederlandse ‘zwemhonden’ hebben het ook meer dan eens met de dood moeten bekopen. „Een aantal jaar geleden was er een aantal golden retrievers dat stierf bij het IJ-meer na wat blauwalg „te hebben gesloeberd.” Na metingen bleek er een hoge concentratie gifstoffen van de blauwalg in te zitten.”

Het is iets van alle tijden, knikt hij door de telefoon heen. Gebruik van het gezonde verstand -Water groen? Dan juist niet gaan- in combinatie met een kijkje op de website van Zwemwater.nl, waar het water van de 725 officiële zwemplekken nauwkeurig wordt gemeten, kan helpen. Maar er zijn ook nog de officieuze zwemlocaties. „Ik kan alleen maar hopen dat mensen niet meer hun hond de groene soep in sturen, en er zelf al helemaal niet achteraan gaan. Maar ja, het is net zoals met roken. Mensen weten dat het niet goed voor ze is, toch doen ze het. Omdat ze er zin in hebben.”

Zwemmerjeuk

En dan is er ook nog zwemmersjeuk, iets waar op de website van Zwemwater ook voor wordt gewaarschuwd, nu onder meer in Bronsbergermeer in Zutphen. De jeuk wordt veroorzaakt door een platworm, legt de bioloog uit. „Een parasietje dat een vergissing maakt. Want eigenlijk is de worm, die groot is geworden in een grote poelslak, op zoek naar een watervogel als gastheer.” Om zich dus lekker in te nestelen. „Maar in plaats daarvan boort hij zich in de huid van zwemmers.”

Verlies-verliessituatie, want de worm gaat dood in mensenhuid en mensen krijgen er erge jeuk van. „Hier kan ik over meepraten…” Je hoort bijna hoe hij er spontaan weer van gaat krabben. En met de blauwalg heeft hij ook een keer een pijnlijke tête-à-tête beleefd, toen hij met een collega aan het duiken was naar „een dikke band van blauwalgen.” Vijf meter onder het wateroppervlak en hij droeg daarom een duikpak. Maar het masker lekte een beetje…

„Een paar dagen later waren m’n ogen ontstoken.” Met z’n ogen dicht, beleefde hij een eyeopener toen zijn collega hem wees op de blauwalg. „Ik had die link niet eens gelegd! Net zoals je aan de diarree kunt zijn na het zwemmen, dan denk je ook eerder dat het aan de barbecue de dag ervoor lag, dan dat je de link met blauwalg legt.”

Prima zwemmen

Het is overigens echt niet zo dat bijna elk water in de natuur op een gegeven moment in de zomer onder de blauwalg zit, stelt hij gerust. „Ongeveer een kwart van de officiële zwemlocaties bevatte vorig jaar blauwalg. Dus er zijn altijd nog zo’n 500 locaties die blauwalgvrij zijn.” Zelf gaat hij regelmatig in Noord-Brabant zwemmen, waar hij woont. Hemelrijk Uden, tipt hij, „en in Aquabest kun je ook prima zwemmen.”

Er zijn ten slotte ook nog andere zaken waardoor je niet „lukraak” overal in moet springen. „Ik zou bijvoorbeeld niet het water ingaan als je een dode vis ziet drijven, of een dode eend. Die zijn vaak niet voor niets dood.” Om er nog even aan toe te voegen: „Geef die dode eend wel even door aan de gemeente.”

Lees ook: Brandharen eikenprocessierups drijven ook op zwemwater

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.