Redactie Metro Binnenland 22 feb 2020, 08:20

Leestijd: 5 minuten

De onstuitbare opmars van de tattoo

Steeds meer mensen in het Westen laten een tattoo zetten. Waar komt die behoefte vandaan? En wat zegt deze rage over onze samenleving? Het fenomeen tattoo kreeg Henri Beunders in zijn greep. Met als uiteindelijk resultaat het boek Optocht der tattoos.

De vaderlandse oppertatoeëerder Henk Schiffmacher zal in het volgelopen debatcentrum Arminius het eerste boek van Henri Beunders in ontvangst nemen. Maar voor het zover is, vertelt Beunders waarom hij de tattoo wilde onderzoeken. Hij was tot eind 2019 hoogleraar Maatschappij, Media en Cultuur aan de Erasmus Universiteit en beschreef vele culturele verschijnselen, zoals onder meer Big Brother. Voor de tattoo blijkt hij een blinde vlek te hebben. Zijn ogen gaan pas open als familieleden hem met hun tattoos confronteren. Dat hij de opmars van de tattoo door alle rangen en standen negeerde, motiveert hem om de schade in te halen door zo’n beetje elk aspect van dit fenomeen vanaf de jaren 60 in het boek te bespreken.

De tattoo van prins Bernhard

Henri Beunders presenteert eerst wat ‘nieuwtjes’. Genoeg toehoorders weten niet dat onder meer Churchill, prins Bernhard, Roosevelt, Kennedy en tsaar Nicolaas een tattoo lieten zetten. Waarom nam de middenklasse destijds dit gebruik niet over? Want zo gaat dat meestal. Dit gebeurt niet omdat ze die tattoos niet zagen. Tot aan de opkomst aan de telelens, want daarmee kunnen paparazzi de ontblote aristocratie bij hun zwembaden en op hun privéstranden begluren. Waarop deze zich tegen de indringers beschermen. Zo blijft de royaltytattoo min of meer in nevelen gehuld en krijgt hij geen navolging. De tattoo wordt geen dalend cultuurgoed, van de hoogste klassen naar het volk, zoals voetbal, Franse stinkkaasjes en vliegen naar verre oorden.

De opkomst van de klasseloze tattoo

Optocht der tattoos is vooral een leesboek met wat ondersteunend fotomateriaal. Henri Beunders beschrijft opvallend leesbaar de opkomst van de klasseloze tattoo in het Westen. We leren dat in de jaren 60 een generatie opgroeit waarvan een deel zich afzet tegen alles wat burgerlijk is. Hoe kun je deze middenklasse, waar velen zelf uit voortkomen, irriteren? Door een tattoo te zetten. Want zo’n tattoo prijkt vooral op figuren waar de middenklasse op neerkijkt: zeelieden, rebellen, randfiguren, gevangenen. Dan komt de opmars van de tattoo op de golven van de popcultuur op gang. Het moment dat popzangeres Janis Joplin, kind van die tegencultuur, in 1970 met trots een paar kleine tattoos voor de televisiecamera ontbloot, wordt bestempeld als de geboorte van de huidige tatoeage-cultuur.

Het lichaam als kunstwerk

De tattoos van Joplin luiden een gewenningsperiode in. In de jaren 80 breekt de tattoo door naar een groter publiek, mede onder invloed van gangsta-rappers. Ook sociale media en reclame-uitingen verlagen de drempel. De mens die met de tattoo iets wil vertellen over de eigen identiteit en ervaringen, rukt op. Het relatieve succes van de tattoo van mensen uit zeer uiteenlopende groepen met hun eigen leefstijlen kan ook het gevolg zijn van de hedendaagse toenemende strijd om aandacht. Voor succes heb je ambitie nodig, meer nog dan talent, zo vermoedt Henri Beunders. De tattoo wordt wellicht daardoor extremer en meer zichtbaar, en verschijnt ook in de nek, de hals en het gezicht.

De airmiles van de zeebonk

Henri Beunders maakt de toehoorders duidelijk dat de tattoo door de jaren heen verschillende functies heeft. Bij zeelieden is de tattoo een beloning voor een verdienste: het afleggen van 5000 zeemijlen, kortom, de airmiles van de zeebonk. Een tattoo kan ook een uiting van individuele expressie zijn of zomaar een lichaamsversiering. Ook maken de tatoeëerders zelf een evolutie door. Dat zijn eerst vooral mannen die in ruige buurten als Katendrecht zeelieden van merktekens voorzien en nu talentvolle rock & roll-tatoeëerders als Henk Schiffmacher, die de alternatieve, anti-autoritaire levensstijl belichamen.

De inktlijnen worden vanaf de jaren 80 dunner, de tattoos verfijnder en gecompliceerder. Schiffmacher zorgt mede voor de verheffing van de tattoo als een serieuze versiering. Hij ziet dat enorme talenten die als kunstenaar afstuderen inmiddels in de tattoowereld werken: „Deze ontwikkeling is zichtbaar in onder meer Chicago, daar worden de meest fantastische dingen gemaakt. Vergelijk het met de graffiti, daar kwamen ook grote talenten uit voort.”

2000 geregistreerde adressen

Henk Schiffmacher blijkt inmiddels tot de nieuwe royalty van Nederland te behoren. Een koninklijke onderscheiding bevestigt de acceptatie van zijn werk. De serie aardewerk Royal Blue Tattoo van Royal Delft is een kroon op zijn werk. Het grote succes van de tattoo verontrust Schiffmacher inmiddels: „Toen ik een paar decennia geleden begon, waren er wereldwijd zo’n 350 tatoeëerders. Anno 2020 telt alleen Nederland al zo’n 2000 geregistreerde adressen en een veelvoud aan thuistatoeëerders. Je kunt al vanaf 40 euro een tattoo-setje kopen.”

Hernri Beuders tekent in zijn boek op dat de tattoo volgens Henk Schiffmacher een aflopende zaak is: „Het is wachten op de kleuter die zo’n op internet gekocht machientje in het keukenkastje vindt en zichzelf of een andere kleuter ermee te lijf gaat. Het fenomeen gaat aan zijn eigen succes ten onder.”

10 keer duurder

Een aantal interviews in het boek zijn zowel informatief als vermakelijk. Rotterdammer Ruud bijvoorbeeld werkt in het Erasmus MC en ziet dagelijks veel ontblote medemensen. Hij heeft dan ook een goed zicht op de ontwikkeling en acceptatie van de tattoo: „Het was altijd: hoe minder IQ, hoe groter de tattoo. Dus haven, staal, bouw. En die dure lui uit Kralingen schoon. Maar dat verandert snel. Ook daar zetten ze nu de gekste dingen, een slangetje dat uit de anus kruipt en zo.” Dat de lezer die een carrière als tatoeëerder overweegt, dit maar weet.

Ook komen spijtoptanten aan bod, vaak jongeren die in een opwelling een tattoo laten zetten. Er zijn weinig en zeer uiteenlopende cijfers over die spijt, een gevolg van schaars onderzoek naar het fenomeen. Spijt blijkt duur, want laseren is 10 keer duurder dan een tattoo zetten. Daarom vinden sommige tatoeëerders dat de minimumleeftijd van 16 jaar omhoog moet.

Henri Beunders besluit zijn aanbevelenswaardige boek met het advies om eerst goed na te denken en dan te doen: de woorden getekend en geketend bevatten precies dezelfde letters.

Optocht der tattoos, de jacht naar een betekenisvol bestaan, Henri Beunders, De Geus, 288 pagina’s, ISBN 978 90 445 4200 4. Ook verkrijgbaar in de boekhandel.