Redactie Metro Binnenland 26 jun 2019, 11:02

Leestijd: 6 minuten

Met Erasmus denken aan de keukentafel

Je verwacht het misschien niet in de stad van niet lullen maar poetsen, maar Rotterdam bouwde door de eeuwen heen een aardige denkersreputatie op. Jan de Bas (55 jaar), dichter, docent, historicus en filosoof, onderwijst Rotterdammers op een laagdrempelige manier over filosofie. Met zijn Filosofiegroep Rotterdam organiseert Jan cursussen, historische wandelingen en schrijf- en dichtworkshops. Voor Metro licht hij vier plekken uit met een voor hem speciale betekenis.

Van: Suzanne Stam

Jan trapt meteen lekker filosofisch af: „Het probleem van de tijd waar je zelf in leeft, is dat je die nu moeilijk op waarde kunt schatten voor de latere geschiedenis. Maar wat wel kenmerkend is voor deze tijd, is dat iedereen wel erg met zichzelf bezig is. Het ver-ikken en het materialisme maken een grote bloei door. Daardoor kun je vijandigheid ervaren. Zo zie je groepen die alleen oog hebben voor hun eigen perspectief en de deur naar het denken dichtgooien. De Rotterdamse filosofen die ik aanhaal, maakten het niet zo persoonlijk. Ze waren groot voorstander van vrijheid, van denken en in godsdienst. Hun boodschap was eigenlijk: stel je open voor andere standpunten zonder je eigen standpunt te verlaten."

Pakhuis van Verlangen, Blijdorp

Het Pakhuis van Verlangen is het episch centrum van de Filosofiegroep Rotterdam. Een locatie met een prachtige naam, dat gewoon het huis is van Jan aan de Statenweg. Hier leer je aan de ‘keukentafel’ over filosofie. Jan: „Ik heb geschiedenis gestudeerd. Daarna ben ik het onderwijs ingegaan en ik werk nu als docent op de pabo van de Hogeschool Inholland. Ik schrijf studieboeken maar ook dichtbundels. Bijna elk jaar publiceer ik wel een boek. Ik kom uit een protestants middenstandsgezin, dus ik heb een sterke arbeidsethiek en vind het interessant om met meerdere dingen bezig te zijn. Tijdens mijn studie geschiedenis kreeg ik ook lessen filosofie. Later volgde ik cursussen wijsbegeerte."

„In 2007 is de Filosofiegroep Rotterdam opgericht. Het begon als een experiment, maar loopt inmiddels al jaren goed. Het hele jaar door organiseer ik samen met andere docenten activiteiten, cursussen, schrijfateliers en workshops dichten. Hier thuis, in de wijk, op scholen, bij instellingen of voor bibliotheken in de regio. Het Pakhuis ligt strategisch: ook voor mensen van buiten de stad is het goed te bereiken. Iedereen is welkom. Mijn kinderen zijn er wel aan gewend dat het huis vol zit met cursisten. Als ze het te druk vinden, gaan ze naar hun moeder, een paar straten verderop. We wonen als gezin op twee adressen."

Beeld en monument van Erasmus, Grotekerkplein

„Sinds de jaren ’70 van de 20e eeuw wordt Erasmus gebruikt voor de identiteit van de stad. Zo zijn de universiteit, het medisch centrum, een metrolijn, een brug en een jaar naar hem vernoemd. In de bieb kun je gratis naar de Erasmus Experience om Desiderius nog beter te leren kennen. Erasmus was een theoloog, een priester en humanist die filosofeerde over het bestaan. Hij was geen origineel denker, hij reageerde op dingen, gaf commentaar en schreef boeken. Erasmus was diepgelovig katholiek, maar nam een autonome positie in en discussieerde graag over de vrije wil. Geloof was volgens hem iets persoonlijks. Vrijheid en vrede vond hij belangrijk. Hij was een soort kosmopoliet, reisde veel en schreef terwijl hij achter op een paard zat", vertelt De Bas.

„Zijn boek Lof der Zotheid uit 1511 is zijn bekendste werk. Hierin laat hij de Zotheid allerlei dingen zeggen die eigenlijk niet kunnen. Hij bekritiseert op satirische wijze allerlei misstanden in die tijd, maar ook de kerk, filosofen en de wetenschap. Het beeld van Erasmus op het plein is in 1622 gemaakt door Hendrick de Keyser. Bijzonder: het is het oudste bronzen standbeeld van Nederland dat niet van een vorst is. 30 meter verderop stond het geboortehuis van Erasmus. Nu staat daar het monument in de vorm van de gevel van het huis. Het monument staat op een luwe plek en vol met wijze spreuken van Erasmus. Een mooie plek om even na te denken.”

Teksthuis Pierre Bayle, campus Erasmus Universiteit

„Pierre Bayle was een Franse filosoof die in 1681 naar Nederland vluchtte. Hier kon hij nog voor zijn mening uitkomen zonder dat daar lijfstraf op stond. In Rotterdam heerste destijds een vrijzinnig klimaat en daarom koos hij ervoor om hier te leven. Zelf switchte Pierre nog weleens van geloof en werd daarom wel argwanend bekeken. Ook hier werd hij bekritiseerd vanwege zijn pleidooi voor religieuze tolerantie. Uiteindelijk werd hij ontslagen als docent aan de Illustre School. Daarna wijdde Pierre zich aan het schrijven van zijn hoofdwerk Dictionnaire historique et critique, dat van grote invloed was op de Verlichting”, gaat De Bas verder.

„Bayle was een vrijzinnig man, hij vond denken belangrijker dan geloof en was een vragensteller. Hij pleitte voor een scheiding van geloof en staat en was voorstander van de vrijheid van meningsuiting. Hij stierf in Rotterdam, zijn stoffelijke resten liggen op de Algemene Begraafplaats Crooswijk. De kunstenaar Paul Cox maakte een monument voor deze belangrijke filosoof, in de vorm van een teksthuis. Het stond eerst in Crooswijk, waar het door hangjongeren werd gebruikt. Nu staat het teksthuis op de campus van de universiteit. Ook is er een Pierre Bayle-bankje, dat Paul Cox maakte bij het monument van Erasmus."

Huis van Henk Oosterling, Noordereiland

Henk Oosterling (Rotterdam, 1952) is een Nederlandse filosoof en schrijver. Tot 2018 werkte hij als universitair hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De Bas: „Henk is oosters georiënteerd. Hij is zelfs Nederlands kampioen Kendo geweest, dat is een Japanse zwaardvechtkunst. Ook zijn huis is oosters ingericht. Wat Henk bijzonder maakt, is hoe hij het westerse denken combineert met oosters denken. In het westerse denken zijn de rede en logica belangrijk en moet iets een doel hebben. In het oosterse denken zit dat niet, daar is de taak even belangrijk. Het gaat ook om het doen, er is meer dan denken. Henk wil andere dimensies aanboren, bijvoorbeeld filosoferen met kinderen. Volgens Henk is de logica van kinderen ook logica. Er zijn andere elementen die je ook mens maken."

„Doen en denken, daden als woorden, dat is ook de gedachte achter Vakmanstad, waar Henk jaren directeur van is geweest. Vakmanstad ontwikkelt lesprogramma’s voor scholen op Rotterdam Zuid waarbij de kinderen les krijgen in koken, techniek, filosofie, judo en natuurbeleving. Henk is een filosoof die een brug bouwt naar de maatschappij. Hij is klein van stuk, nog kleiner dan ik, maar groot van geest. Het huis van Henk is geen openbare plek, maar dit stukje Rotterdam, de kruising van de Prins Hendrikstraat met de Prins Hendrikkade met uitzicht op de Koningshaven, is natuurlijk gewoon mooi. Misschien mag je even binnenkijken als je aanbelt. Het Noordereiland is een wereld op zich, een goede plek om na te denken terwijl je er ronddwaalt."