Julia Osendarp Nieuws 4 apr 2020, 05:28

Leestijd: 8 minuten

Religie in tijden van het coronavirus

Door de komst van het coronavirus komt men niet meer in groepen bij elkaar. Dat betekent ook dat diensten in een kerk, moskee of synagoge niet door gaan. Hoe praktiseren religieuzen in deze tijd hun geloof? 

Feestdagen die anders gevierd worden, geen diensten en zoveel mogelijk binnenshuis blijven. Zo verandert er ook voor gelovigen een hoop door het wereldwijde virus. Peter Nissen is hoogleraar oecumenica, theologie en religiewetenschapper aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en volgens hem heeft het coronavirus ingrijpende gevolgen voor het praktiseren van alle religies. „Een religie beleven is bij uitstek iets wat je samen met andere mensen doet: in samenkomsten, rituelen, feesten en bedevaarten. Mensen komen samen om hun religie te praktiseren in tempels, kerken, moskeeën en synagogen. Dat kan nu even niet.”

En dat zorgt er volgens de religiewetenschapper voor dat de beleving van alle religies tijdelijk wordt stilgelegd. „Niet alleen diensten kunnen niet plaatsvinden of slechts in heel kleine kring, maar ook rituelen als bedevaarten zijn tijdelijk onmogelijk. Het populaire Franse bedevaartsoord Lourdes is gesloten. In juli zou voor moslims de hadj, de grote bedevaart naar Mekka, plaatsvinden, maar het is maar zeer de vraag of dat dit jaar kan doorgaan.”

Bezinning

Ook legt de hoogleraar uit dat in onzekere tijden als deze verschillende rollen van religie naar voren komen, zowel negatief als positief. „Je ziet vaak dat religies uit angst en onzekerheid profijt proberen te halen. Zo zijn er her en der, ook in Nederland, predikanten die het coronavirus als een straf van God zien. Maar angst is altijd een slechte raadgever, ook voor religie.” Religieuze rituelen bieden bij rampen volgens Nissen steun. „Dat zie je ook nu terug. Er wordt gebeden, er luiden kerkklokken en er gebeurt meer.” Daarnaast vertelt hij dat het ‘gedwongen huisarrest’ een moment van bezinning is. „We worden even op onszelf teruggeworpen. Dat juist in de tijd voor Pasen, die van oudsher de veertigdagentijd heet. Wij zijn nu in quarantaine, en dat betekent precies hetzelfde: veertig dagen.”

Volgens Nissen zoeken mensen houvast in religie. „Een onzekere tijd kan beslist leiden tot een zekere heropleving van de religiositeit. Dat weten we ook uit internationaal onderzoek. ‘Nood leert bidden’, luidt het spreekwoord, dat al teruggaat op de profeet Jesaja in de Bijbel.” De hoogleraar vindt het een interessante vraag of dat vastklampen aan religie blijft. „Zal die hang naar religie een half jaar na de coronacrisis, als het leven weer gewoon is geworden, er nog steeds zijn? Ook daar leert onderzoek ons nuchter te zijn: het is doorgaans niet van lange duur.”

Jodendom

‘Het coronavirus is een handvat voor antisemieten’

De Joodse feestdag Pesach krijgt door de pandemie ineens een hele andere wending. Maar volgens Rabbijn Aryeh Leib Heintz, van Joodse gemeenschap Chabad in Utrecht, gebeurt alles met een reden.

„Het centrum van het jodendom is het huis. Dat betekent dat een Jood kosjer (spijswetten) leeft en de sjabbat (rustdag) in acht neemt. Diensten zijn bij ons belangrijk. Zo dienen Joodse mannen bijvoorbeeld drie keer per dag een gebed uit te spreken. Maar het centrum blijft het huis en de religie is niet gebonden aan plaats, mens of tijd. We zijn dus niet gebonden aan een gebouw.”

Joods Pasen

Ondanks dat vertelt de rabbijn dat de beleving van religie geraakt is door het virus. „Binnenkort begint voor ons Pesach (Joods Pasen). Dat feest wordt hoofdzakelijk in familiekring gevierd met veel gasten. Ook komt er vaak familie uit Israël en de VS over. En er zijn nog vele andere gasten aanwezig.” Door het coronavirus moet die feestdag anders gevierd worden. „Wij isoleren ons. Alle publieke uitingen van religie zijn afgezegd.”

Dat betekent dat de Pesach dit jaar in kleine kring afspeelt. „We keren terug naar het epicentrum in het huis. Verder zorgen we tijdens de Pesach voor andere mensen, zoals de armen. Ook die zorg is anders. Normaal gesproken worden armen en anderen uitgenodigd deel te nemen aan grote en kleine Pesach maaltijden” , vertelt Heintz. „Dit jaar worden ze voorzien in de mogelijkheid om het thuis te vieren .”

Antisemitisme

Volgens de Rabbijn gebeurt alles in de wereld met een reden. „Wat die reden voor het coronavirus is, weten we niet.” Heintz vertelt dat deze tijd ook een handvat blijkt te zijn voor het antisemitisme. „Ruim drie weken geleden was het Poerim, ook wel Lotenfeest genoem. Dit wordt uitbundig gevierd met dans en feest. Destijds waren de zaken rondom het virus nog onduidelijk. In bepaalde Joodse orthodoxe wijken in Israël en de Verenigde Staten is door de samenkomsten tijdens Poerim de besmetting groot. Antisemieten geven daardoor de orthodoxe Joden de schuld van het coronavirus.”

Binnen de gemeenschap van de Rabbijn blijft het advies hetzelfde. „Isoleren en niet met anderen in aanraking komen. Ook al is het emotioneel lastig om tijdens Pesach als opa of oma de kleinkinderen niet zien. We slaan de Pesach niet over, maar moeten wel behoedzaam zijn.” Daarentegen ziet Heintz ook iets positiefs in alle omstandigheden. „Als mens hebben we nu even geen prikkels van buitenaf en zijn weer op onszelf aangewezen.”

Christendom

‘We bereiken nu meer mensen’

Kees Kraayenoord is voorganger voor de evangelische kerk Mozaïek in Veenendaal (Mozaïek0318) en Nijkerk (Mozaïek033). Het virus heeft volgens hem grote impact, maar biedt ook kansen. 

„Er ligt in de beleving van ons geloof een grote nadruk op ‘samen’. Jezus zei: ‘Waar twee of drie mensen samenkomen, daar ben Ik in hun midden’. Vanaf het eerste begin van het christendom kwamen de mensen samen om samen hun geloof te belijden, samen te bidden en te aanbidden. Dus deze maatregelen, die natuurlijk heel hard nodig zijn, hebben een enorme impact op het karakter van onze vieringen.”

Live-stream

Desalniettemin past de kerk zich aan en wel op een moderne manier. „Wij verzorgen sinds een aantal weken livestreamdiensten via onze website en via Youtube”, zegt Kraayenoord. „We hebben een tweede stream met gebarentolk en we zijn overrompeld door de hoeveelheid kijkers. Dat heeft ons positief verbaasd.”

Volgens Kraayenoord bestaat de kerk niet alleen uit diensten en samenkomsten organiseren. „Ondertussen hebben we ons huisbezoekteam gevraagd geregeld de ouderen van onze kerk te bellen om te vragen hoe we kunnen helpen. We hebben ook een gebedsteam dat bereikbaar is om, indien nodig, via de telefoon voor en met mensen te bidden.”

Bereik

De coronacrisis ‘dwingt’ de kerk daarmee tot innovatieve middelen. „Het mag duidelijk zijn dat dit om al ons creatief vermogen vraagt. Als kerk maken we doorgaans geen TV. Opeens zijn we genoodzaakt onszelf opnieuw uit te vinden. Want de vorm van onze samenkomsten is dan wel anders, onze boodschap is en blijft dezelfde. Wat dat betreft kan je concluderen dat deze crisis ook een kans voor de kerk is. We bereiken nu meer mensen dan normaal. Mensen die doorgaans niet in onze kerk komen. ”

De voorganger merkt dat, ondanks de angst en onzekerheid rondom het virus, zijn gemeenschap houvast heeft aan het geloof. „Al 2000 jaar belijdt de kerk dat Jezus de dood heeft overwonnen. Hij heeft in deze wereldgeschiedenis het laatste woord. Niet de machthebbers. Niet de brutalen. Zelfs niet corona of de dood. Het is als in een film. Uiteindelijk komt het goed. En als het nog niet goed is, is het nog niet het einde.”

Islam

‘De Ramadan voelt nu anders’ 

Imam Azzedine Karrat van de moskee Leidsche Rijn in Utrecht bedenkt allerlei manieren om de Islam te praktiseren. Door livestreams en social media hoopt hij ook meer jongeren te bereiken.

„Alles is veranderd. Het coronavirus heeft ons overvallen en daar zijn geen protocollen voor. De vraag is nu: hoe ga je ermee om?” , vertelt Karrat. „Door de moslimgemeenschap wordt op verschillende manieren gekeken naar het virus. Sommigen zien het als een teken van god, anderen zien het als een straf.” Zelf denkt de imam dat het om een teken gaat om toenadering te zoeken. „Om als mens eens goed na te denken wat we op de aarde doen en welke wegen we bewandelen.”

Innovatie

De gemeenschap van Karrat past zich aan aan de omstandigheden en organiseert live-sessies en zelfs ‘corona-challenges’. „Via een WhatApp-dienst kunnen geïnteresseerden dagelijks adviezen en opdrachten ontvangen. Bijvoorbeeld om eens een arm persoon te helpen, aan de buren te denken of stil te staan bij spiritualiteit.” De vrijdagmiddagpreek is komen te vervallen en wordt nu live uitgezonden. „Daarnaast kun je ook online veel lezingen volgen.”

De imam is zelf voorstander van innovatie. „Denk aan de jongeren die we nu online kunnen bereiken. Weinig moskeeën doen dat normaal gesproken, maar nu gebeurt het massaal. Dat is een positieve ontwikkeling.”

Verbroedering

Karrat legt uit dat de aankomende Ramadan die start op 23 april toch anders wordt. „Normaal gaat men naar de moskee, is er een gezamenlijk gebed en eten mensen samen. Dat kan nu niet. De verbroedering en saamhorigheid die erbij hoort, voelt nu toch anders.” De imam vertelt dat de moskee zoekt naar oplossingen. „We nemen geen risico’s en brengen niet fysiek bij elkaar. In deze tijd moedigen we bijvoorbeeld aan op liefdadigheid op afstand te organiseren.”

Ondanks alles ziet Karrat ook een mooie kant van alle coronamaatregelen.  „Een dame vroeg mij: ‘Wat kan ik het beste doen om een beter mens te worden’. De aanleiding daarvan was het coronavirus. Alles staat momenteel stil en mensen gaan dan toch op zoek naar zingeving en spiritualiteit.”