Tosca de Jong Nieuws 10 mrt 2020, 19:19

Leestijd: 4 minuten

‘Nederland voelt zich onterecht schuldig over geweld in Indonesië’

Koning Willem-Alexander heeft excuses gemaakt voor het Nederlandse geweld in Indonesië in de jaren 40. Hoe gepast zijn deze excuses eigenlijk?

Ons koningspaar is deze week op staatsbezoek in Indonesië, dat dit jaar 75 jaar onafhankelijkheid viert. Een uitgelezen moment om excuses te maken voor het buitensporige Nederlandse geweld dat heeft plaatsgevonden tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). Nederland stuurde toen 120.000 militairen om de orde en het gezag in het land te herstellen, maar tijdens de strijd vielen duizenden slachtoffers. De excuses die de koning in het bijzijn van de Indonesische president Joko Widodo maakte vallen niet goed bij iedereen.

Zo is de Federatie Indische Nederlanders (FIN) „onaangenaam verrast en diep getroffen”. De federatie vindt dat niet Nederland maar Indonesië degene is die excuses moet aanbieden. „Koning Willem-Alexander maakt excuses voor wat de Nederlandse militairen hebben gedaan, maar dit zou Indonesië moeten doen", zegt woordvoerder Michael Lentze. „En er worden nu al excuses gemaakt terwijl er nog een onderzoek naar de mistanden gaande is. Mocht uit het onderzoek blijken dat de dingen anders zijn verlopen dan nu wordt gedacht, dan heb je excuses gemaakt voor iets wat niet had gehoeven."

Besmet

Lentze, die zelf tot de derde generatie Indische Nederlanders behoort, ontkent niet dat de Nederlandse militairen misdaden hebben gepleegd. „Maar het beeld is nu dat alle militairen fout en moordenaars waren.” Hij benadrukt dat de Nederlandse militairen destijds naar Indonesië waren gestuurd om de bevolking te beschermen. En dat er door de Indonesiërs duizenden Indische Nederlanders, Molukkers, Chinezen en Europeanen zijn uitgemoord. „Mensen werden letterlijk in stukken gehakt. Voornamelijk vrouwen en kinderen. De terreur van de Indonesiërs, daar wordt helemaal niet naar gekeken. Alles wat destijds in Indonesië is gebeurd is besmet. Nederland voelt zich onterecht schuldig."

Indonesiëkundige Henk Schulte Nordholt vindt de gemaakte excuses van de koning wél een goede zet. „Beatrix wilde het ook doen tijdens haar staatsbezoek in 1995, maar dat is toen niet gebeurd." Volgens Schulte Nordholt is er vreselijk gevochten in de tijd. „Het was een guerrillastrijd. Minimaal 100.000 Indonesiërs zijn gedood. De meeste mensen waren burgers. De strijders hadden niet altijd een uniform aan, dus de Nederlanders wisten soms niet wie ze voor zich hadden. Er werd vooral hardhandig opgetreden door de militairen."

Levend terug

Toch is het volgens Schulte Nordholt wel zo dat de Nederlandse militairen met de beste bedoelingen in Indonesië waren. „Niet elke militair was een moordenaar, maar ze wilden wel levend terugkomen. Als ze iets zagen bewegen moesten ze de afweging maken om te schieten. Dat is een logische reactie. Individueel valt ze niks te verwijten. We moeten niet onderschatten dat er veel mis is gegaan, daar maakt de koning nu zijn excuses voor."

Fridus Steijlen is hoogleraar Molukse Migratie en Cultuur in Comparatief Perspectief. Ook hij vindt de excuses een goede én logische zet. „Zeker in het jaar dat Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid viert zou het raar zijn om niks te zeggen over wat er vroeger is gebeurd. Het is de eerste keer dat er excuses gemaakt worden voor het buitensporige geweld. De koning zegt niet dat het kolonialiseren van Indonesië fout was, maar benadrukt het vele geweld. Hij geeft hiermee een opening om kritischer te kijken wat er gebeurd is."

Steijlen vindt het standpunt dat de koning een fout heeft gemaakt niet terecht. „Het feit dat hij zijn excuses aanbiedt betekent niet dat hij het andere ontkent. Excuses maken is trouwens wel iets van deze tijd. Dat deden we vroeger niet zo snel."

Oude wonden

Bestaat er een kans dat ook Indonesië excuses zal maken? „Het zou wat zijn als dit na zeventig jaar gebeurd, maar er wordt met geen woord over gesproken. Ze houden zich Oost-Indisch doof en doen alsof er nooit iets gebeurd is", zegt Lentze. „Het merendeel van de Indische Nederlanders heeft de band met Indonesië verbroken. „Als er al een band was. Ik zelf heb nooit een band met Indonesië gehad en ben er ook nog nooit geweest. De excuses van de koning halen veel oude wonden open bij mensen, daar staan de koning en de politiek niet bij stil."

Het onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië 1945-1950 dat onderzoek doet naar de wantoestanden schrijft op hun website: „Wij zien dit als een politieke kwestie: het is aan de regering om – op basis van de reeds beschikbare kennis – politieke en morele standpunten in te nemen. Op de voortgang en richting van het lopende onderzoeksprogramma – waarvan de resultaten in september 2021 worden gepresenteerd – zal deze uitspraak dan ook geen invloed hebben."