Erik Jonk Nieuws 8 jan 2020, 17:11

Leestijd: 3 minuten

‘Maak leven in de gevangenis minder sober’

Gevangenen vertroetelen is nu ook weer niet de bedoeling, maar minder sober beleid in en buiten de cel leidt na onderzoek aantoonbaar tot veel minder agressie.

Eigen initiatief. Zelf boodschappen bestellen en koken. Een persoonlijk pasje om naar de arbeids- en sportruimte te gaan. Een sleutel om zelf de recreatietijd buiten de cel te bepalen in plaats van de ‘petoet’ de hele avond en nacht op slot. Een telefoon de hele dag op cel en de kale bezoekzaal verrijken met gezellige zitjes waarbij direct contact mogelijk is.

Twee jaar durend experiment

Als gevangenen in Nederland minder krijgen opgelegd en meer contact met de buitenwereld krijgen, leidt dat tot 60 procent minder agressief gedrag. Dat blijkt na een experiment met een alternatief detentieregime, twee jaar lang uitgevoerd in Penitentiaire Inrichting Nieuwegein (zie kader). Ben Vollaard (Tilburg University), Marieke Knoef (Universiteit Leiden) en zelfstandig consultant Tom van Dijk brachten hun bevindingen woensdag naar buiten.

Als het regime verandert zoals hierboven geschetst, keren we zo’n beetje terug naar hoe het in de gevangenissen in ons land dertig jaar geleden ging, meldt Ben Vollaard. „De laatste twintig jaar is het regime verstrakt en versoberd. Alles wordt nu voor de gevangenen bepaald. Die keuze leidde tot meer agressie in de gevangenissen en in de bovenkamer van de gedetineerden ging het sneller mis.”

In eigen sop gaarkoken

Dat velen in de maatschappij als eerste reactie ‘laat die gevangen lekker in hun eigen sop gaarkoken’ zullen hebben, snapt Vollaard wel. „Maar wij hielden het experiment juist in het maatschappelijk belang. Onderzoek onder gevangenispersoneel maakt duidelijk dat 100 procent van hen te maken heeft gehad met agressie en fysiek geweld. Dat is een groot probleem moeten we niet willen. Bovendien heeft een sober regime een negatief effect op de tijd dat de gevangene weer vrij en dus buiten is. Ten derde: de straf van een gevangene bestaat uit een vrijheidsontneming. In elkaar geslagen worden door medegedetineerden heeft de rechter niet opgelegd.”

Vollaard vervolgt: „Wij willen echt niet dat de gevangenen vertroeteld gaan worden. Maar als een wat minder sober regime zorgt voor minder agressie binnen en buiten de gevangenismuren, dan lijkt ons dat belangrijk. De PI in Nieuwegein vond het experiment spannend, gaf men toe. Maar na de samenwerking zijn medewerkers enthousiast over het alternatieve regime.”

Vught ander verhaal

Of dat ook in de zwaarst beveiligde gevangenis van ons land, in Vught, kan werken, daar moet Vollaard even over nadenken. Maar dat Ridouan Taghi en Willem Holleeder daar ooit met eigen pasje en telefoon rondlopen, dat kan hij zich toch niet voorstellen. „Het regime in Vught is van een totaal ander gehalte dan voor de bulk gedetineerden in andere gevangenissen, kan ik me zo voorstellen. Dus nee.”

Wat gaat er met de bevindingen nu gebeuren? Vollaard: „Die zijn woensdag naar de Tweede Kamerleden gegaan. Het is aan de politici. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft gemeld met een officiële reactie te komen.” De Dienst Justitiële Inrichtingen, die onder dit ministerie valt, beaamt dat. „Het stuk wordt grondig bestudeerd”, zegt een woordvoerder. „Veranderingen in PI’s kunnen altijd worden overwogen, maar het zal nog even duren voor wij onze bevindingen naar buiten brengen.”

Hoe ging het experiment?

Een verandering in het detentieregime werd – voor het eerst in ons land – onderzocht in Penitentiaire Inrichting Nieuwegein. Een jaar lang werd in twee vleugels met in totaal ruim duizend gevangenen agressiviteit in kaart gebracht. De twee vleugels zijn identiek, maar volledig van elkaar afgescheiden. In het tweede jaar bleef de standaardsituatie in vleugel 1 hetzelfde en kreeg vleugel 2 een alternatief, minder sober regime. Het personeel in de tweede vleugel registreerde tijdens de tweede helft van het experiment 60 procent minder incidenten van agressief gedrag. In vleugel 2 was het bovendien tijdens de tweede jaar veel minder onrustig dan in vleugel 1.