Anne Kersten Nieuws 26 jan 2020, 16:01

Leestijd: 5 minuten

‘De holocaust heeft mijn moeder en mij gevormd’

Op 27 januari wordt traditiegetrouw herdacht dat Auschwitz werd bevrijd en de Holocaust plaatsvond. Dit jaar is die herdenking extra speciaal, want het is 75 jaar geleden dat deze historische gebeurtenissen plaatsvonden.

Onder de Holocaust wordt de vervolging en vernietiging van de Europese Joden door de nazi’s verstaan, legt René van Heiningen van het NIOD uit. Het begrip Holocaust is Grieks voor ‘brandoffer’. Joden noemen het liever de Sjoa, Hebreeuws voor catastrofe. Het begin van de Holocaust wordt (doorgaans) gedateerd op 1933, nadat Adolf Hitler in Duitsland aan de macht was gekomen. Het einde van de Holocaust valt samen met de ondergang van nazi-Duitsland in mei 1945 en dus met het einde van de Tweede Wereldoorlog.

„Van alle kampen waarin joden tijdens de oorlog zijn omgebracht was Auschwitz het kamp waarin de meeste joden zijn omgekomen", vertelt Van Heiningen. Ook vele Sinti en Roma werden in het kamp vermoord. „Deze massale, industriële moord op meer dan één miljoen mensen heeft Auschwitz tot hét symbool voor de moord op de Joden gemaakt en – in meer algemene zin – tot het symbool van de strijd tegen racisme, discriminatie en mensenrechtenschendingen. Met de Auschwitz-herdenking wordt hiervoor jaarlijks aandacht gevraagd."

Moeilijk

Iemand op wie de Holocaust een enorme invloed heeft gehad, is Lotty Huffener-Veffer. Dat weet haar dochter Mirjam (65) als geen ander. Lotty overleefde de Holocaust, Auschwitz én een maandenlange dodenmars. Ze was gisteravond te zien in de documentaire Ogen die Auschwitz zagen op NPO 1, waar Mirjam aan heeft meegewerkt. Haar inmiddels overleden moeder zien praten over de gebeurtenissen die haar leven zo gevormd hebben, vindt Mirjam helemaal niet gek.

„Ik vind het heel mooi dat mijn moeder in deze documentaire zit”, zegt Mirjam. „Ze is 97 geworden, dat is een prachtige leeftijd. Ze vond dat ze – ondanks de oorlog – een goed leven had gehad. Dan kán ik het ook niet moeilijk vinden om haar nu weer te zien op beeld, ik vind het juist mooi dat haar verhaal op deze manier wordt doorgegeven.”

Dat doorgeven van het verhaal is waar het vandaag (en ook in Mirjam’s leven) om draait. „Dat doorgeven zit eigenlijk in mijn genen.” Met een moeder als overlevende en een vader als verzetsstrijder kan het ook bijna niet anders. „Mijn moeder voelde de verplichting om haar verhaal te vertellen, omdat ze het overleefd had. Maar dat gevoel heb ik eigenlijk ook. Ik móet me hier gewoon mee bezig houden.”

Vergeten

En dat is misschien maar goed ook, want het aantal mensen dat de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt en nog leeft, neemt rap af. En dat is problematisch: „Als er niet meer over wordt gepraat, als men je naam vergeet, dan besta je niet meer. Daarom is het namen noemen en verhalen vertellen zo belangrijk.” Dat gebeurde de afgelopen paar dagen in het voormalige kamp Westerbork. 102.000 namen van slachtoffers van de Holocaust in Nederland werden voorgelezen. Mirjam: „Als deze mensen niet meer in de belangstelling staan, vergeet men dat de Holocaust niet nodig was. Dan zijn alle doden voor niets geweest. Nee, we moeten deze les meenemen en herdenken, zodat hun levens niet voor niets verloren zijn gegaan.”

Daarom zet ze zich ook al jaren in voor het herdenken van deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis. In de naam van haar moeder richtte ze de Lotty Veffer Foundation op, waarmee ze educatief materiaal maakt over de Holocaust. Ook het verhaal van haar moeder wordt verteld. „Ze heeft zoveel meegemaakt, en eigenlijk wist ik er zo weinig van.”

Taboe

Pas op haar dertigste komt Mirjam er namelijk achter dat het zusje, de ouders en de verloofde van haar moeder naar Sobibor zijn gedeporteerd, en daar niet meer van terugkwamen. „Over dat deel van haar geschiedenis kón ze niet praten, er zat een taboe op binnen mijn gezin.” Terwijl Lotty zich na de oorlog enorm is gaan inzetten voor nabestaanden, monumenten en herinnering aan de Holocaust.

Haar éigen verhaal over Auschwitz en de verschrikkingen in Vught kon ze daarentegen wél vertellen. „Ze voelde zich verplicht om het verhaal door te geven, omdat zoveel mensen dat niet meer konden. Ze wist aan haar oorlogservaringen een positieve draai te geven, zodat kinderen er geen nachtmerries van kregen.” En dat terwijl de schaduw van de oorlog altijd aanwezig was in haar leven. „Ik weet nog dat toen ik tiener was, ik weleens uitging en dan zo’n stempel op mijn arm kreeg. Dat vond mijn moeder verschrikkelijk”, weet Mirjam nog. „Zij had namelijk een tattoo op haar arm, met een nummer erop. En hoe hard ze ook boende, ze kreeg het er niet af. Vriendinnen hebben haar een keer gevraagd of ze ook was wezen stappen. Daar werd ze heel verdrietig van.”

Ook op Mirjam heeft de Holocaust zijn sporen achtergelaten. „Op mijn achtste besloot ik dat ik niet meer wilde geloven, want ik wilde en kon niet geloven in een God die dat soort dingen toe zou staan.” De Holocaust heeft haar gevormd, net als haar moeder. „Daar kom je niet onderuit.”

Maar daarom blijft het belangrijk om – ondanks het afnemende aantal overlevenden – te blijven herdenken. En daarbij hoef je volgens Mirjam ook echt niet all out te gaan. „Sta stil en denk na, dat is genoeg. De rest komt een andere keer wel.”