Iris Hermans Nieuws 1 jan 2020, 16:00

Leestijd: 3 minuten

‘Archiefje open’ morgen op Openbaarheidsdag!

Geen zin in de nieuwjaarsduik, maar wel om eens lekker diep in de documenten te duiken? Het Nationaal Archief organiseert traditiegetrouw op de eerste werkdag van het jaar Openbaarheidsdag.​​​​​​ Op deze dag, die dit jaar op donderdag 2 januari valt, worden archieven openbaar die eerder niet of alleen onder voorwaarden te zien waren. 

Maar liefs 1843 pagina’s telt het document van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap -daar valt het Nationaal Archief onder- met daarin alles wat nu openbaar wordt gemaakt. Het varieert van de Minsterraadnotulen uit 1994 tot de stukken over Dora ‘Dolly’ Peekema-Dibbets, die het deed met hooggeplaatste Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een héle kleine greep.

Hoe het zit?

Ministeries en andere overheidsinstellingen dragen na twintig jaar hun archieven over aan een archiefinstelling. Het merendeel daarvan is direct door iedereen in te zien en te gebruiken. Maar als de inhoud de privacy van nog levende personen kan schaden of hen onevenredig kan benadelen of wanneer het landsbelang in het geding is, wordt de openbaarheid nog enige jaren beperkt. Dit mag maximaal 75 jaar duren, maar vaak is het korter. Zo worden de notulen van de ministerraad na 25 jaar openbaar. De termijn wordt altijd vooraf vastgesteld en vervalt op de eerste januari na het verstrijken ervan. Die dag noemen we sinds 2010 Openbaarheidsdag.

Tweede Wereldoorlog

In 2020 worden de eerste grote archieven over de Tweede Wereldoorlog en de nasleep ervan openbaar. Het gaat onder andere om het complete archief van het ministerie van Justitie te Londen, de archieven van de Commissie Opsporing Oorlogsmisdadigers (COOM), en delen van het archief van het Directoraat Generaal Bijzondere Rechtspleging. De stukken bieden onder meer inzicht in de strijd tegen Nazi-Duitsland, de onderzoeken naar politieke betrouwbaarheid van onder anderen Engelandvaarders en de verhouding tussen de regering in Londen en het bevrijde deel van Nederland. 

Dolly

Openbaarheidsdag betekent dit jaar dat alle documenten uit het archief Justitie in Londen over over Dora (Dolly) Peekema-Dibbets kunnen worden ingezien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog knoopt ze ‘intieme relaties’ aan met hooggeplaatste Duitsers, waaronder rijkscommissaris Seyss-Inquart. Justitie Londen houdt haar scherp in de gaten. Haar onwetende man zit als ambtenaar van het ministerie van Koloniën in Londen en stuurt haar ongecensureerde brieven via de diplomatieke post. Na de oorlog wordt Dora Peekema voor haar collaborerende rol veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf.

Joegoslavië en Rwanda

Ook de ministerraadnotulen uit 1994 komen vrij. Het kabinet houdt zich in dat jaar bezig met de situatie in Joegoslavië, die steeds uitzichtlozer wordt. Ook verschijnt een rapport over het opheffen van het Interregionaal Rechercheteam (IRT), dat in hetzelfde jaar onderwerp wordt van een parlementaire enquête. In Rwanda vindt een grote genocide plaats. En er wordt een laatste poging gedaan om de voltrekking van de doodstraf te voorkomen, die is opgelegd in Singapore aan de Nederlander Johannes van Damme. In de ministerraadnotulen zijn ook stukken van het kabinet Kok I, het eerste ‘paarse’ kabinet, te vinden zoals een verslag van het constituerend beraad, het financiële startmemorandum en de regeringsverklaring.