Femke van Rooijen Nieuws 6 nov 2019, 06:29

Leestijd: 5 minuten

Autoloze zondag: ‘Hoe we nu met de auto omgaan is onhoudbaar’

De stikstofproblematiek dwingt het kabinet om onorthodoxe maatregelen te nemen. Dinsdag bleek dat het kabinet een maandelijkse autoloze zondag als serieuze oplossing ziet. 

Het is niet voor het eerst dat verplichte autoloze zondagen in Nederland worden overwogen. Sterker nog, tachtig jaar geleden was het zelfs realiteit. Toen was autorijden op zondag van 1 oktober tot en met 12 november verboden vanwege een benzinetekort. Daarna kwam het nog twee keer voor, een keer in de jaren vijftig en nogmaals begin jaren zeventig. Op 6 januari 1974 werd het verbod opgeheven en kwam het nooit meer terug.

Tot afgelopen dinsdag dan. Het kabinet ziet de invoering van autoloze zondagen namelijk weer als een oplossing voor een grote crisis. Een maandelijkse autoloze dag moet meer ruimte geven om bouwprojecten, die stil zijn komen te liggen door de stikstofimpasse, weer opgang brengen. Maar er is veel discussie rondom autovrije zondagen. Tegenstanders menen dat een zondag zonder verkeer niet mogelijk is in een 24-uurseconomie. Ook Transport en Logistiek Nederland (TLN) betwijfelt de maatregel. „Alles wat normaal op een zondag vervoerd wordt, wordt dan op zaterdag of maandag vervoerd. De overheid moet dus wel heel duidelijk kunnen laten zien dat die ingreep bijdraagt aan het verlagen van de stikstofuitstoot en daadwerkelijk ruimte biedt”, zegt Quinten Snijders van TLN. „Als je ziet dat slechts 6 procent van de stikstofdepositie wordt veroorzaakt door wegverkeer, vragen wij ons af of maatregelen in het wegverkeer nu echt veel gaan helpen."

Naast dat een autoloze zondag grote gevolgen heeft voor de transportsector en het overige verkeer, heeft het ook op organisatorisch gebied veel impact. „Onmogelijk is het zeker niet, maar het zal erg lastig worden”,zegt verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen. „De vergelijking met de autoloze zondagen in de jaren zeventig wordt nog vaak gemaakt, maar de wereld zat toen heel anders in elkaar. Inmiddels zijn we enorm gehecht aan onze auto. We verzinnen telkens smoesjes waarom wij onze kinderen wel met de auto naar school mogen brengen en de buurvrouw makkelijk even de fiets kan pakken. Niemand wil de ‘vrijheid’ van een auto opgeven.”

Verbod negeren

En die mentaliteit brengt volgens Tertoolen heel wat problemen met zich mee bij het invoeren van een maandelijkse autoloze zondag. „Er zal bijvoorbeeld ontzettend goed gehandhaafd moeten worden. Ik verwacht dat mensen het verbod op grote schaal zullen negeren omdat we echt gehecht zijn aan onze auto.” Daarnaast vraagt Tertoolen zich net als TLN af of autoloze zondagen het probleem niet slechts verschuiven. „Als we niet op de laatste zondag van de maand naar IKEA kunnen met de auto, doen we dat wel massaal op de een-na-laatste zondag.”

Maar België bewijst dat het wel haalbaar is. Een keer per jaar zijn alle 19 Brusselse gemeenten een dag lang autovrij. Brussel is dan de grootste autovrije zone in Europa. En niet alleen in Brussel hebben motorvoertuigen een dag per jaar geen toegang tot de weg want ook Parijs en voor het eerst Londen waren dit jaar autovrij. Uit metingen van het Belgische Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu blijkt dat autoloze zondagen een zeer positief effect hebben op de luchtkwaliteit. In Brussel werd er op plaatsen waar normaal gesproken veel verkeer passeert zo’n 70 procent minder stikstofdioxide en roet gemeten.

Meer ruimte op straat

En niet alleen op de luchtkwaliteit heeft de autovrije zondag in België een positieve invloed. „Het is voor de mensen die de autovrije dag aan den lijve ondervinden vaak echt een feest. Er is opeens veel meer ruimte op straat om andere dingen te doen, dus ook voor de leefomgeving hebben autoloze zondagen positieve effecten”, legt Karen Scheire van het Vlaamse Netwerk Duurzame Mobiliteit uit. Samen met andere organisaties in België, organiseert Netwerk Duurzame Mobiliteit jaarlijks de Week van de Duurzame Mobiliteit in België.

Een autovrije zondag is hier een onderdeel van, maar ondanks de positieve gevolgen van een zondag zonder auto’s is de discussie ook bij de Belgen niet onbekend. „Daarom maken we voor dringende transporten of hulpdiensten uitzonderingen”, zegt Scheire. Ook wordt er per gemeente heel goed gekeken naar de mogelijkheden voor het organiseren van een autoloze zondag. „Het is niet zo dat heel België een dag per jaar autovrij is. We gaan per gemeente in gesprek om uit te zoeken wat er op welke plekken goed werkt. Zo kunnen mensen die echt de auto nodig hebben in sommige gemeenten alsnog toestemming vragen om te weg op te gaan tijdens een autovrije zondag.” En dat is volgens haar dan ook het geheim achter het succes in België. „Per gemeente wordt er een draaiboek gemaakt en worden alle scenario’s besproken. Er wordt heel goed overlegd.”

Onmogelijk is het zeker niet, beaamt ook Tertoolen. „De autovrije zondag in België is natuurlijk maar een keer per jaar, maar bewijst dat het wel kan. Toch zie ik het in Nederland niet snel gebeuren." Al zou het meemaken van zo’n autoloze zondag wel kunnen bijdragen aan een verandering in onze mentaliteit. „Mensen komen er dan achter dat ze best een dag zonder auto kunnen”, zegt Tertoolen

Averechts

Maar realistischer zou zijn om vrachtverkeer op zon- en feestdagen te weren. „In sommige Europese landen gebeurt dit al, al wordt daarvan gezegd dat de vrachtwagens dan wel op een ander moment de weg op gaan. Winkels moeten uiteindelijk toch bevoorraad worden.” Een autoloze zondag voor iedereen zou ook averechts kunnen werken. „Andere maatregelen om het stikstofprobleem op te lossen, kunnen dan op minder draagvlak rekenen omdat mensen zullen vinden dat ze al genoeg bijdragen door een keer per maand de auto te laten staan.”

Maar hoe je het wendt of keert, er zal iets moeten veranderen in ons consumptiegedrag, meent Tertoolen. „Hoe we nu omgaan met consumeren en het gebruikt van de auto is niet houdbaar. Er zullen maatregelen getroffen moeten worden om dit probleem op te lossen.” Hij noemt een autoloze zondag wel een drastische maatregel. „Stel het zo erg mogelijk voor dan kan het alleen maar meevallen. Als er dan besloten wordt om voor een andere maatregel te kiezen, zoals het terugbrengen van de maximumsnelheid in natuurgebieden, kunnen we opgelucht ademhalen en zeggen: ‘Gelukkig hebben we geen autoloze zondag’.”