Iris Hermans Nieuws 7 okt 2019, 11:49

Leestijd: 5 minuten

Onder de sterrenhemel van toen

Tijdens Weekend van de Wetenschap trokken de sterren in Twente veel bekijks, en dat is maar goed ook. ,,Mensen verliezen het contact met de duisternis.”

In vol ornaat staat hij in het midden van de koepelvormige tent te pronken: de oudste, nog werkende sterrenprojector ter wereld, bijna een eeuw geleden vervaardigd door firma Zeiss in het Duitse Jena. Het historische planetarium waarin de nachtelijke sterrenhemel wordt geprojecteerd, ook wel ‘Wonder van Jena’ genoemd, staat nu hier in De Museumfabriek in Enschede en trekt tijdens het Weekend van de Wetenschap, waarin 350 deelnemende organisaties de deuren openen, al veel bekijks. Of om het met de woorden van een jonge toeschouwer samen te vatten: ‘wauw, die sterren fonkelen echt ziek mooi hier in het stikkedonker.’

Een eeuw geleden

Het geluid gaat alle kanten op in de zes meter hoge koepel: door de vorm en de akoestiek hoor je gespreksflarden van mensen die verspreid over de hele tent zitten. Van ‘ik droom altijd zo maf bij volle maan’ (jonge vrouw) tot ‘vroeger zag je er veel meer’ (oude man) en een hard sissend geluid, gevolgd door een schaterlach van een kind. Hobby-astronoom Romke Schievink vertelt bevlogen over Zeiss Planetarium Modell 1 en neemt het publiek mee in de hemel van bijna een eeuw geleden. ,,Zo zagen jullie voorvaderen de sterrenhemel, het was toen veel donkerder dan nu.”

Sterrenclub

De belangstelling voor astronomie was er al vanaf zijn zevende, blikt de Twentenaar na zijn presentatie terug, af en toe even onderbroken door iemand die hem complimenteert met het planetarium, gevolgd door een persoonlijk verhaal over een vallende ster of ‘extreme sterrenhemel op een cruisedek’. ,,Mooi, hoor”, knikt hij als antwoord. Terug naar de tijd van Apollo, ,,de sterrenhemel was nergens zo mooi als bij ons in Denekamp.” Vanaf zijn prille tienerjaren speelde hij de hoofdrol in zijn eigen jongensboek, want hij begon zijn eigen sterrenclubje, geholpen door sterrenwacht Hennie Gosemeijer van Volkssterrenwacht Twente. ,,We waren heel fanatiek, tikten overal oude camera’s op de kop en leerden hoe we vallende sterren konden fotograferen.”

Om het sterrenclubje te bedanken voor hun tomeloze inzet, beloofde Gosemeijer hen mee te nemen naar dé sterrenclimax van toen in het planetarium in Den Haag, waarin bovengenoemde sterrenprojector acte de présence gaf. Romke kon bijna niet van slapen van opwinding, zoveel zin had hij om ‘oog in Modell 1’ te staan… ,,Maar ik heb het niet gezien. Niemand meer.” Want begin 1976 verwoestte een brand het hele planetarium, zo werd gezegd. Of toch niet? Want oplettende Schievink meende bij de opening van het Omniversum in 1984 de projector ‘ergens onopvallend opgesteld’ te hebben zien staan. Toen hij dit een paar jaar geleden vertelde, reageerde zijn omgeving vol ongeloof, maar Schievink bleek een man van het geheugen.

Lang verhaal kort: heel veel emailverkeer met Den Haag, telefoontjes en een heuse zoektocht later, bleek de Zeiss projector toch niet verbrand, maar in een ‘kist ergens in de kelder van het MUSEON’ te liggen. Ja, toen maakte zijn hart wel een vreugdesprongetje, glimlacht de sympathieke sterrenman. En al helemaal toen hij toestemming kreeg van het MUSEON om de projector te restaureren, want hij was niet meer in de beste staat, op z’n zachtst gezegd.  ,,Je kunt nog zo’n mooi lichaam hebben, maar als het hart niet functioneert…”

Samen met Ewout Bakker, eveneens hobby-astronoom en technisch zeer bedreven, sloeg hij de handen ineen en stopte heel wat vrije uurtjes in het schoonmaken en herstellen van het antieke apparaat. Kompaan Gernot Meiser is het grote brein achter de koepeltent, ,,zonder zo’n koepel, heb je geen planetarium.” Het resultaat is adembenemend: het apparaat bijna weer in optima forma en nooit eerder zag je zoveel sterren van zo dichtbij. Met z’n drieën verzorgen ze de presentaties, met in de hoofdrol natuurlijk ‘het Model’, zoals Schievink het liefkozend noemt, die op nieuwsgierige blikken en cameraklikken kan rekenen.

Melkweg

Hij is blij met het Weekend van de Wetenschap, waarin wordt stilgestaan bij de wereld om ons heen en wat voor effect we daar zelf op hebben. Hij noemt lichtvervuiling ‘en al die gassen’ als voorbeeld, en zeker in de Randstad zie je de sterrenhemel die nooit echt meer helemaal donker is. ,,De Melkweg zie je niet meer met het blote oog” en met een grijns: ,,behalve de Melkweg in Amsterdam natuurlijk.”

We verliezen het contact met de duisternis, vervolgt hij op serieuzere toon, ,,Mensen zijn er zelfs vaak bang voor en associëren het met ratten en boeven. Zo zonde, de duisternis is prachtig. Ik zou het iedereen aanraden om een nacht buiten door te brengen.” Telefoon ver weg, waardoor je ogen kunnen wennen aan het donker en bij voorkeur op je rug op een matras. ,,Kijk dan naar boven en je weet niet wat je ziet…” Extra leuk met goed gezelschap, knipoogt hij, ,,het heeft natuurlijk iets heel romantisch.” Zeker weten dat je een vallende ster of wat ontwaart, iets wat hij imposant blijft vinden. ,,Het is een stukje wetenschap dat iedereen kan uitoefenen met het blote oog.” Ruim tienduizend heeft hij er al gezien en ja, bij vele waren er wensen, waarvan een heleboel zijn uitgekomen. Of het terugvinden van het Wonder er eentje was? Hij lacht geheimzinnig en houdt z’n hoofd even schuin. Misschien. ,,Maar dat mag je nooit zeggen, dat brengt ongeluk!”

Op jacht

De komende weken hopen ze met Op Sterrenjacht in De Museumfabriek heel veel mensen te enthousiasmeren ‘met het wonder van techniek’ en iedereen een kijkje te geven in de sterrenhemel van bijna 100 jaar geleden. ,,Met grote dank aan MUSEON.” Ook wordt bekeken wat de volgende stappen zijn, vertelt Schievink. ,,We gaan het planetarium nu technisch afwerken met onder meer astronoom Rob van Gent, we zijn heel erg benieuwd wat we allemaal nog meer gaan ontdekken.”