Quincy Brouwer Nieuws 24 okt 2019, 03:57

Leestijd: 4 minuten

Foute boeken-expositie: van Jip en Janneke tot Turks Fruit

In museum Meermanno in Den Haag wordt de tentoonstelling Foute boeken? gehouden. Daar stelt het museumbezoekers de vraag wat vandaag de dag nog wel en niet kan.

Meermanno is een grote villa met zes zalen ter grootte van woonkamers en staat tegenover het Malieveld. De tentoonstelling belicht controversiële boeken met vijf verschillende thema’s. Het is de bedoeling dat mensen met elkaar in discussie gaan over welke boeken anno 2019 nog wel kunnen en welke niet.

Controversiële onderwerpen

Boven de boeken hangen citaten zoals: „Nikkers zijn dol op kralen en sieraden, vooral als ze helle kleuren hebben”, uit het Het Grote Negerboek. Het museum geeft alle bezoekers een boekje met controversiële onderwerpen en standpunten. Aan het eind van de tentoonstelling kun je als bezoeker je mening geven over wat echt niet meer kan, door de pagina’s uit het boekje te scheuren en op te hangen aan de muur.

In de eerste kamer staat een grote witte poef met daarop een zwarte hashtag. Twee vrouwen van middelbare leeftijd kijken naar een groot wit scherm met uitleg over de tentoonstelling. Naast hen staat een stellage met daarin de Bijbel, de Koran, Het Rode Boekje van Mao Zedong, Mein Kampf en On the Origin of Species van Charles Darwin. Aafke Boerma van het museum vertelt dat dit de meest controversiële boeken uit de geschiedenis zijn. „Wij zeggen niet dat deze boeken goed of fout zijn. Dat mogen mensen zelf bepalen. Maar dit zijn wel de boeken die voor de meeste conflicten gezorgd hebben.” Vaak krijgen instanties die religieuze boeken in twijfel trekken, bedreigingen binnen. Maar daar is bij het Haagse museum nog geen sprake van. „We hebben eigenlijk alleen nog maar positieve reacties ontvangen.”

Blackface

Eén van de thema’s van de tentoonstelling is ‘Andere volken’, waar veel aandacht gegeven is aan blackfacing. Zo staat er een stellage met de boekenreeks Tien kleine nikkertjes en naast het boek Oki en Doki bij de negers hangt het citaat: „’Jammer dat blanke mensen niet op ons eiland komen, anders aten we ze op’, roepen de negers.”  Ook Meermanno kan niet om de pietendiscussie heen, er is zelfs een speciaal hoekje voor ingericht. Een oudere man kijkt aandachtig naar de sinterklaasboeken. „Vroeger hoorde Piet er gewoon bij”, zegt hij tegen een bezoeker die naast hem staat. „De discussie bestond niet, het was gewoon spannend. Als Piet je mocht, kreeg je cadeautjes. Als hij je niet mocht, kreeg je straf.”

Maar ook minder controversiële boeken, zoals Turks Fruit en Jip en Janneke, zijn in het museum te vinden. Bij het thema ‘Seksisme’ wordt de vraag gesteld of het boek niet te vrouwonvriendelijk zou zijn. En ook de weergave van mannen en vrouwen in oude kinderboeken wordt bij het thema ‘Rolverdeling’ aan de kaak gesteld.

Leeshoeken

Niet alle boeken staan achter glas. Er zijn ook leeshoeken ingericht waar bezoekers kunnen lezen. Een jonge van een jaar of twintig leest een stripboek van Sjors en Sjimmie, terwijl naast hem een vrouw van een jaar of vijftig ijverig door een aantal kranten bladert.

In de zaal ‘Verplicht geloven’ staat het bekeren van andere bevolkingsgroepen centraal. Dat er christelijke missionarissen naar Afrika zijn gestuurd, is algemeen bekend. Maar dat er ook een poging gedaan is Nederlandse joden te bekeren met boeken als Het Kerstjoodje is voor veel bezoekers nieuws. „Ik heb nooit geweten dat zulke boeken bestonden”, zegt een hoogbejaarde bezoeker dan ook, terwijl hij zich naar het thema ‘Gevaarlijke Propaganda’ begeeft. Hier liggen veel Nazi en NSB-boeken en tijdschriften. Ook het verenigingsblad van de Nationale Jeugdstorm, het Nederlandse equivalent van de Hitlerjugend, ontbreekt niet. Wat Boerma aanmerkt is dat kinderboeken door de hele tentoonstelling heen te zien zijn. „Bij het verspreiden van denkbeelden wordt het kinderboek altijd gebruikt. Kinderen zijn natuurlijk enorm ontvankelijk en die kun je natuurlijk verplicht laten lezen of voorlezen”, zegt Boerma.

Dit kan echt niet meer

In de laatste zaal van de tentoonstelling is een aantal bezoekers druk bezig met dingen die in 2019 echt niet meer kunnen. Enkele voorbeelden die aan de muur hangen zijn: Geschiedenisboeken herschrijven, de term Gouden Eeuw en Kuifje in Afrika. De groep is in een hevige discussie als man van een jaar of dertig ertussen komt staan. „Niets is per definitie goed of fout, het draait allemaal om de context”, zegt hij.