Anne Kersten Nieuws 11 sep 2019, 13:01

Leestijd: 5 minuten

‘Ontzettende opluchting’ na uitspraak over euthanasie

De verpleegarts die verdacht werd van de moord op een demente vrouw is vrijgesproken. Dat meldt de rechtbank in Den Haag. In 2016 verleende de arts euthanasie aan de 74-jarige patiënte.

De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) is „ontzettend opgelucht" met de uitspraak. „Een mooie uitspraak voor iedereen die dement is en een wilsverklaring heeft getekend", laat directeur Agnes Wolbert weten. „De rechter heeft woensdag bevestigd dat een schriftelijke verklaring in plaats van een mondelinge verklaring mag gelden. Die bevestiging is fijn." Ook René Héman, voorzitter van artsenfederatie KNMG, voelt de opluchting: „Deze uitspraak is een enorme opluchting voor de arts en alle betrokkenen."

Het leek erop dat extra werk nodig zou zijn voor euthanasie: „Extra verklaringen, extra onderzoek. Het is fijn dat de drempel laag is gebleven en die extra eisen er niet komen", vindt Wolbert. Het OM wilde de frase ‘uitzichtloos en ondragelijk lijden’ aanscherpen, maar dat achtte de rechtbank niet nodig.

Dilemma’s

„We vinden het ook heel fijn voor de arts, dat de rechtbank heeft geoordeeld dat zij zich aan alle voorwaarden van de wet heeft gehouden." Volgens het Expertisecentrum Euthanasie was het ook niet zinvol geweest om op het laatste moment nog eens te moeten vragen om bevestiging van een eerder en uitdrukkelijk euthanasieverzoek door een zwaar dementerend persoon. „Dat is meer een ritueel dat je moet uitvoeren", zegt Steven Pleiter, van de kliniek. Hij benadrukt dat ‘dit soort gevallen’ maar twee of drie keer per jaar voorkomen.

Verenso-voorzitter Nieuwenhuizen staat wel stil bij de dilemma’s rondom euthanasie, die ook met deze uitspraak blijven bestaan. „Als arts zul je zeer zorgvuldig moeten blijven wikken en wegen, bij ieder verzoek om levensbeëindiging opnieuw. Een schriftelijke wilsverklaring is immers geen waardebon voor levensbeëindiging. Laten we vooral met elkaar blijven zoeken naar een antwoord op het lijden, dat onder deze vraag uit de maatschappij ligt. Al kunnen we lijden nooit helemaal voorkomen."

Geschrokken

Vanuit de Tweede Kamer zijn gemengde reacties gekomen. „Geschrokken van vrijspraak in euthanasiezaak vrouw met dementie", zegt SGP-voorman Kees van der Staaij op Twitter. „Bezorgd dat hiermee het hek van de dam is. Het doden van mensen die hun wil niet bekend kunnen maken is huiveringwekkend."

Geschrokken van vrijspraak in euthanasiezaak vrouw met dementie. Bezorgd dat hiermee het hek van de dam is. Het doden van mensen die hun wil niet bekend kunnen maken is huiveringwekkend. Ik ga ervan uit dat hiermee het laatste woord niet is gezegd. https://t.co/TRHMDJc9Oc

— Kees van der Staaij (@keesvdstaaij) September 11, 2019

De ChristenUnie is bezorgd dat de „wilsverklaring steeds meer als iets ‘absoluuts’ wordt gezien. De schriftelijke wilsverklaring mag de actuele bevestiging van de doodswens niet overbodig maken".

Pia Dijkstra (D66) noemt de uitspraak „goed nieuws". „Heel goed nieuws voor de arts en voor de familie. Wat moet het voor hen een zwarte tijd zijn geweest!"

Diep dement

De vrouw herkende haar eigen spiegelbeeld niet meer, was het grootste gedeelte van de dag onrustig en verdrietig, was volledig incontinent en riep tot wel twintig keer per dag dat ze dood wilde. Ruim voordat ze in een verpleeghuis terecht kwam, had ze in 2012 een euthanasieverklaring getekend. Daarin was duidelijk opgenomen dat ze niet in een verpleeghuis terecht wilde komen. Haar moeder had daar namelijk jarenlang ingezeten en ze wilde niet hetzelfde overkomen.

Wanneer de vrouw in een verpleeghuis terecht komt, is ze diep dement geworden. Verpleegarts Catherina A. constateert dat ze niet meer weet wat het begrip euthanasie betekent, maar besluit, na uitgebreid onderzoek, in overleg met de familie over te gaan tot euthanasie. Zonder dat te bespreken met de 74-jarige patiënt.

Daar ligt de crux. Het Openbaar Ministerie (OM) is van mening dat de arts met de patiënte had moeten overleggen over het beëindigen van haar leven. De vrouw zou namelijk nu opeens toch laten vallen níet dood te willen. Het OM stelde de vraag of een arts moord pleegt als zij euthanasie toepast op een patiënt die niet langer wilsbekwaam is, maar wel in het verleden een euthanasieverklaring heeft getekend. „Moet een arts de actuele levens- of stervenswens van een diep demente vrouw verifiëren, om tot een weloverwogen verzoek tot euthanasie te komen", vat de rechtbank het samen.

Geen touw aan vast te knopen

De rechtbank van Den Haag ging niet mee in de redenering van het OM. Volgens de rechtbank is Catharina zorgvuldig geweest in het verlenen van euthanasie aan de patiënte. Haar aanpak voldeed aan de zes eisen, zoals die gemeld zijn in de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (2002). Zo had ze bijvoorbeeld aan twee andere, onafhankelijke artsen gevraagd om hun mening, was er geen andere redelijke oplossing voor de situatie van de patiënte en was er sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Dat de vrouw niet recentelijk had geuit dood te willen, is volgens de rechtbank geen benodigd gegeven voor de euthanasie. „Een mondelinge verificatie van haar wens was niet meer mogelijk", stelt de rechtbank. „Dat zou afbreuk doen aan haar eerdere euthanasieverklaring. Aan alles wat de patiënte zei was eigenlijk geen touw meer aan vast te knopen."

Die eisen is wel waar het moeilijk wordt, vindt KNMG-voorzitter Héman. In de praktijk zorgen die namelijk voor ingewikkelde dilemma’s. „Artsen zien vaak dat mensen schriftelijk vastleggen dat zij euthanasie willen als zij ernstig dement zijn geworden. In de praktijk blijkt echter dat mensen die vergevorderde dementie hebben, soms niet meer kunnen aangeven of ze nog een doodswens hebben of niet. En als een arts niet kan vaststellen dat de patiënt op dat moment ook uitzichtloos en ondraaglijk lijdt, kan het euthanasieverzoek niet worden ingewilligd. Aan alle vereisten van de euthanasiewet moet immers worden voldaan."

Over de medicatie die de patiënte zonder medeweten kreeg toegediend, kan de rechtbank kort zijn. „De patiënte is in het verleden open geweest over premedicatie. De euthanasie moest op een voor de patiënte zo comfortabel mogelijke manier. Van te voren overleggen met haar zou zinloos zijn, want het begrip voor begrippen als premedicatie en euthanasie ontbrak. Dat zou onrust veroorzaken, wat de verdachte haar niet aan wilde doen.”