Roos Ravensbergen Nieuws 13 sep 2019, 15:36

Leestijd: 4 minuten

Moet de term ‘Gouden Eeuw’ in de ban?

Het Amsterdam Museum gebruikt voortaan het neutrale ‘17e eeuw’, in plaats van de ‘Gouden Eeuw’. Heeft het museum een punt?

Hoogleraar Frits van Oostrom vindt het overdreven dat het Amsterdam Museum de term niet meer gebruikt. „Natuurlijk had de Gouden Eeuw slechte kanten, net zoals de 19de, 20ste en 21ste eeuw dat ook hadden.” Een tijdsperiode heeft altijd goede en slechte kanten, zegt hij. „Neem bijvoorbeeld de term ‘middeleeuwen’. Dat is een negatief begrip, maar die tijd had ook goede kanten. Moeten we die term dan meteen in de ban doen?”

Toch is niet iedereen het eens met de overlappende term ‘Gouden Eeuw’. Het zou de lading niet dekken, omdat de Gouden Eeuw alleen voor een enkele handelaren en rijke lieden ‘goud’ zou zijn geweest, het grootste deel van de bevolking ging gebukt onder armoede en corruptie. Daarnaast was er sprake van slavernij.

Volgens Tom van der Molen, conservator bij het Amsterdam Museum, is het van belang onder ogen te zien wat de „onaangename delen” van de 17de eeuw waren. „We stonden aan het begin van kolonialisme, er was vaker wel oorlog dan niet en er werd constant gevochten om rijkdom te behalen. ‘Gouden Eeuw’ suggereert dat het een vredelievende tijd was, maar dat was het beslist niet.”

‘Onzin’

Premier Mark Rutte vindt dat de term ‘Gouden Eeuw’ gewoon moet worden gehandhaafd. Hij noemt de discussie onzin: „Daar kan ik echt helemaal niks mee.” Het is volgens Rutte wel waar dat de Gouden Eeuw ook donkere kanten kent. „Ja, daar zaten ook aspecten aan waarvan we nu zeggen: Aj. Benoem die. Waarom zou je dan het etiket eraf halen?"

Andere politici hadden ook al hun twijfels over de beslissing van het museum. Minister Ingrid van Engelshoven (Cultuur), benadrukte dat het belangrijk is om alle kanten van de geschiedenis te belichten, maar dat die niet kan worden herschreven. Zij meent dat het ook goed is om aandacht te besteden aan de „andere kanten van de Gouden Eeuw".

Genuanceerd verhaal

De Gouden Eeuw heeft inderdaad een schaduwkant, zegt Van Oostrom, maar het was ook een mooie en indrukwekkende periode. „Er was in Nederland veel welvaart terwijl het elders in de wereld een dramatische periode was. Ook werden er in Nederland meer boeken gedrukt dan in heel Europa bij elkaar. Dat kwam vanwege de goede handel, maar ook omdat het vrije woord hier meer welkom was dan elders. De Gouden Eeuw bestond zeker niet alleen uit misbruik en onderdrukking, geschiedenis is altijd een genuanceerd verhaal.”

De welvaart was in de Gouden Eeuw weliswaar ongelijk verdeeld, vervolgt Van Oostrom. Sommige misstanden uit die tijd zijn vandaag de dag nog steeds aanwezig zijn. „Ook nu is de welvaart niet gelijk gedeeld. Sommige directeuren in Amerika verdienen in één dag wat een gemiddelde weknemer in een jaar verdient. We moeten niet alles in het verleden afkeuren en dan denken dat nu alles perfect is. Ook nu is er ongelijkheid en is niet alles mooi. Dat is de treurige geschiedenis van de mensheid.”

Nieuwe verhalen

Toch is het Amsterdam Museum zeker van hun zaak. „De term ‘Gouden Eeuw’ hindert ons in het vertellen van andere verhalen, omdat die term voorsorteert op rijkdom en macht”, zegt Van der Molen. „We willen de mogelijkheid hebben om verhalen te vertellen die nog niet (of niet voldoende) zijn gehoord. Van een groot deel van die verhalen had ik als historicus zelfs nog nooit gehoord. Zo woonde er in de 17de eeuw een grote gemeenschap zwarte Amsterdammers rond het Waterlooplein. Veel van zulke verhalen worden ondergesneeuwd door geld en macht.”

„We willen ons verzamelen rond een verhaal waaruit trots voor ons land blijkt, maar het ‘ons’ is veranderd”, vervolgt Van der Molen. „Amsterdam is multicultureel en voor veel mensen is de term ‘Gouden Eeuw’ in het beste geval niet relevant en in het slechtste geval pijnlijk. Voor ons is het belangrijk dat wij zoveel mogelijk verhalen uit de geschiedenis kunnen vertellen, en de term ‘Gouden Eeuw’ dekt die lading vaak niet.”

Ja, er werden er ook prachtige dingen gemaakt, geeft Van der Molen toe. „Grootheden als Rembrandt en moet je laten zien en horen, maar het is incompleet om de 17e eeuw alleen de Gouden Eeuw te noemen.”

Van Oostrom vindt dat we moeten oppassen dat we de geschiedenis niet te slecht afschilderen. „De geschiedenis wordt zo door een omgekeerde wasstraat gehaald, we laten onze tolerante visie van nu eroverheen gaan en het komt er zwart uit.”