Femke van Rooijen Nieuws 20 apr 2019, 06:59

Leestijd: 5 minuten

Buurtpreventie: Mensen voelen zich verantwoordelijk

Van Burgernet tot buurtpreventieteams. Steeds vaker worden burgers ingezet bij veiligheidskwesties doormiddel van buurtpreventieteams en app-groepen. Gemeenten zien het als een positief burgerinitiatief, maar uit recent onderzoek blijkt ook de keerzijde van buurtpreventie: burgers die zelf ingrijpen en doorgeschoten sociale controle.

Uit een onderzoek van socioloog Vasco Lub in opdracht van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid blijkt dat er in Nederland zo’n 3500 buurtpreventie-apps actief zijn. Vaak stimuleren gemeenten deze app-groepen en surveillanceteams en profiteert de politie van alle extra ogen en oren, maar uit het onderzoek blijkt ook voor het eerst dat er een keerzijde zit aan al deze controlerende netwerken.

Gemeenten hebben vaak geen zicht op wat er in buurtpreventie-apps precies speelt en ondervinden hier de negatieve gevolgen van. Zo blijkt uit het onderzoek dat vrijwilligers soms voor eigen rechter spelen of geweld gebruiken. Ook zijn er signalen van racistische app-groepen en wordt de politie volgens het onderzoek erg vaak gealarmeerd naar aanleiding van zaken die besproken worden in buurt-apps.

S.A.A.R.

Maar een buurt-app heeft ook positieve kanten. De app-groep van Leonie Wuestman uit Laren vond al eens een vermist persoon terug naar aanleiding van een bericht in de groep. „Er zijn toen een paar mensen gaan zoeken.” Maar er zijn ook strenge regels. Deelnemers moeten handelen volgens het S.A.A.R.-principe: Signaleren, Alarmeren, Appen, Reageren. „De politie moet al ingeschakeld zijn voordat er een bericht in de app komt. Dat is om te voorkomen dat iedere ‘verdachte auto’ gemeld wordt.”

De buurt-app van Wuestman is, zoals de naam al zegt, vooral bedoeld ter preventie, maar heeft ook al eens geholpen bij het aanhouden van mensen. „Pas geleden was er een poging tot een overval op een pinnend gezin. Er werd onmiddellijk een bericht in de app gestuurd en de politie wist de jongens na 45 minuten te pakken”, vertelt Wuestman. Zo nu en dan worden er berichten in de groep geplaatst die er niet thuishoren. „Daar wordt diegene dan gelijk door het wijkhoofd op gewezen want de app is alleen bedoeld om buurtgenoten op de hoogte te stellen van onveilige situaties.”

Gebrek aan gemeentelijk beleid

Volgens het onderzoek ontbreekt het aan gemeentelijk beleid rondom buurtpreventie. Gemeenten houden zich vooral in praktische zin bezig met het fenomeen. Bijvoorbeeld met de mate van materiële ondersteuning via borden of speciale kleding. Maar er worden geen duidelijke doelen voor de buurtpreventie opgesteld. „Gemeenten reserveren slechts een korte paragraaf (soms zelfs één enkele zin) in het coalitieakkoord met hoogstens wat praktische uitgangspunten voor buurtpreventie", valt er in het onderzoek te lezen. Ook zijn gemeenten niet op de hoogte van het aantal app-groepen, waar ze actief zijn en waar zij zich precies op richten.

Toch zien veel gemeenten en de politie de app-groepen als een positief burgerinitiatief. Zo zoekt de politie Noord-Holland in de regio Alkmaar aansluiting met de deelnemers van buurtpreventie-apps. „Je kunt nu eenmaal niet op iedere straathoek een agent neerzetten”, zegt een woordvoerder van de politie Noord-Holland. „Het zijn veel extra ogen en oren en dat kunnen we best goed gebruiken.” Er worden regelmatig oproepen gedaan via de beheerders van de buurt-apps als er bijvoorbeeld in de buurt is ingebroken. „Ook Burgernetmeldingen worden vaak direct doorgezet door de beheerders. Dat vergroot ons bereik enorm.”

Maar uit het onderzoek blijkt dat buurtpreventie zich vaak niet meer alleen beperkt tot de ‘ogen en oren’ van de politie of gemeenten. Buurtpreventie-groepen zijn zich inmiddels aan het formaliseren door bijvoorbeeld de rechtsvorm van een vereniging aan te nemen. Spelen deze mensen voor eigen rechter? Bij de politie Noord-Holland zijn daar geen gevallen van bekend. „Wij zien de app-groepen als een goed middel om samen te werken, maar waarschuwen de mensen altijd. Het is niet de bedoeling dat zij een verdachte zelf aanspreken want dat kan gevaarlijk zijn.”

Onterechte criminalisering

En toch gebeurt het. In achttien van de tweehonderd ondervraagde gemeenten is het wel eens voorgekomen dat buurbewoners onder de vlag van buurpreventie zelf ingrepen of achter verdachten aan zijn gegaan. Daarnaast zeggen 21 gemeenten te maken hebben gehad met de onterechte criminalisering van wijkbewoners.

Volgens Tim van Belkom van de buurtpreventie-app Veiligebuurt gaat het vooral om incidenten. „Die worden breed uitgemeten in dit onderzoek en soms zijn het gebeurtenissen van wel vijf jaar geleden.” Wel erkent hij dat er meer samenwerking moet komen tussen buurt-apps en gemeenten. „Veiligheid is natuurlijk het domein van de overheid en het moet niet zo zijn dat buurbewoners zelf de touwtjes in handen nemen bij verdachte situaties.”

Om dat te voorkomen onderschrijft Van Belkom het advies uit het onderzoek om voor meer samenwerking met gemeenten te zorgen. Maar dat is nog niet zo makkelijk. „Veel gemeenten weten inderdaad niet goed wat er binnen de app-groepen speelt en ze weten soms ook niet wat ze ermee aanmoeten, maar mensen willen gewoon graag gehoord worden.” Het gaat volgens Van Belkom vooral om goede communicatie om te voorkomen dat deelnemers aan buurt-apps niet zelf gaan handelen ‘uit een soort onderbuikgevoel’. Een buurt-app is volgens Van Belkom dan ook vooral een middel voor buurtbewoners om elkaar te helpen bij onveilige situaties. „Daar is veel behoefte aan. Mensen willen graag klaarstaan voor hun buurtgenoten, ze voelen zich verantwoordelijk.”