Femke van Rooijen Nieuws 1 mrt 2019, 17:29

Leestijd: 3 minuten

Vijf vragen over levenslange gevangenisstraf

Na een dossier van 500.000 kantjes, een requisitoir van 800 pagina’s en 54 zittingsdagen, kwam de strafzitting tegen Willem Holleeder vrijdag tot een eis. Het Openbaar Ministerie acht zijn betrokkenheid bij vijf moorden bewezen en eist zoals verwacht een levenslange gevangenisstraf. Maar wat houdt dat in, levenslang? Vijf vragen.

1. Wanneer krijgt iemand levenslang?

Levenslang is de zwaarste straf die rechters in Nederland kunnen opleggen. Alleen als iemand een zeer ernstig misdrijf heeft gepleegd kan er levenslang opgelegd worden. Bijvoorbeeld vanwege het plegen van meerdere moorden of een terroristische aanslag. In Nederland werd de levenslange gevangenisstraf in 1870 ingevoerd als opvolger van de doodstraf. Momenteel zitten veertig mensen in Nederland een levenslange gevangenisstraf uit.

2. Is levenslang ook echt levenslang?

In Nederland is levenslang ook echt levenslang. Tot 2016 had iemand die een levenslange gevangenisstraf uitzat geen enkel zicht op vrijlating. In 2016 besloot het Kabinet het strenge beleid rondom levenslang echter aan te passen. Veroordeelden moesten meer perspectief op vrijlating krijgen. De enige manieren om vrij te komen waren via een herziening of doordat de koning gratie verleende. Dat laatste gebeurt haast nooit. Sinds 1986 is er maar aan één iemand gratie verleend. Het ging hierbij om de terminaal zieke Ahmet C. Hij zat een levenslange gevangenisstraf uit omdat hij in het Duitse Frankfurt am Main twee mannen doodschoot in een restaurant. In 2009 ontving hij gratie zodat hij zijn laatste weken met zijn gezin kon doorbrengen.

Een herziening komt alleen voor als een veroordeelde toch niet schuldig wordt bevonden. Dit gebeurde bij Lucia de Berk. De verpleegster werd in 2003 veroordeeld tot levenslang voor het plegen van zeven moorden op ziekenhuispatiënten, maar in 2010 werd ze van alles vrijgesproken na een herziening. Bij een herziening wordt de rechtszaak opnieuw gedaan, maar dan door een gerechtshof dat nog niet naar de zaak gekeken heeft.

3. Waarom werd het beleid aangepast?

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde vanaf 2013 meerdere keren dat opsluiting tot de dood zonder zicht op herbeoordeling en vrijlating onmenselijk is. Dat zorgde ervoor dat rechters geen levenslang meer oplegden omdat ze bang waren om de mensenrechten te schenden. In 2015 besloot de rechtbank Noord-Nederland bijvoorbeeld bewust geen levenslange gevangenisstraf op te leggen aan twee de broers uit Hoogeveen, Admilson R. en Marcos R. voor drie roofmoorden. De twee werden veroordeeld tot een celstraf van dertig jaar.

In 2016 stelde de Hoge Raad dat de uitvoering van levenslang op dat moment in strijd was met de het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) waarop de toenmalig staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Klaas Dijkhoff met een plan kwam om de uitvoering van de straf toch mogelijk te maken. Nu komen levenslang veroordeelden allemaal in aanmerking voor een herbeoordeling als ze 27 jaar gevangen zitten. Er wordt dan gekeken of de straf nog voldoende nut heeft en of er gratie verleend kan worden. De Hoogeveense broers kregen vorige jaar na een hoger beroep alsnog allebei levenslang.

4. Bestaat er nu kans om toch vrij te komen?

Sinds het nieuwe beleid is er wel een kans om toch vrijgelaten te worden. Na 27 jaar komt iedere levenslang gestrafte in aanmerking voor een herbeoordeling, maar dat hoeft niet altijd te leiden tot vrijlating of strafvermindering. Zolang gevangenen met levenslang een reële kans op een herbeoordeling hebben, is het opleggen van levenslang niet in strijd met de EVRM en kan een levenslange gevangenisstraf dus ook echt levenslang duren. Dat oordeelde de Hoge Raad in december 2017.

5. Wat houdt levenslang in andere Europese landen in?

Tot de aanpassing van het beleid rondom levenslange gevangenisstraffen in 2016 was Nederland het enige land in Europa dat de definitie van levenslang zo strik nam. In veel Europese landen wordt na een aantal jaar gekeken of iemand vrijgelaten kan worden. In Polen, Slowakije en Moldavië gebeurt dat na 25 jaar, in Duitsland, Frankrijk en Luxemburg na 15 jaar en in België zelfs al na 10 jaar. Nederland neemt wat dit betreft dus een uitzonderingspositie in want ook sinds de aanpassingen die in 2016 gemaakt werden, komt iemand die hier een levenslange gevangenisstraf uitzit pas na 27 jaar in aanmerking voor een herbeoordeling.