Jelmer Visser Nieuws 24 jan 2019, 19:30

Leestijd: 7 minuten

Van socialistisch sprookje tot straatarme soepzooi

Op slechts 25 kilometer van het Koninkrijk der Nederlanden is woensdag een massale opstand uitgebroken na een staatsgreep. Zijn de Belgen het beu? Nee, dit gaat over Venezuela. De kustlijn van dit Zuid-Amerikaanse land ligt op een steenworp afstand van Aruba.

Tijdens een massale opstand tegen president Maduro in hoofdstad Caracas benoemde oppositieleider Juan Guaidó Márquez zich tot interim-president. Zijn land zou onder het huidige regime een dictatuur zijn en heeft als voornemen om democratische verkiezingen te organiseren. De zittende president is hier absoluut niet van gediend. Hij spreekt van een coup en verklaart alles in het werk te stellen om de "eenheid en discipline" in het land te bewaren.

De bevolking gaat gebukt onder hongersnood, hyperinflatie en onderdrukking. Dit terwijl het olierijke Venezuela in de jaren 90 het rijkste land van Zuid-Amerika was. Hoe heeft het allemaal zo mis kunnen gaan?

Socialistisch sprookje

In 1999 kwam oud-president Hugo Chavez aan de macht in Venezuela. De excentrieke en charismatische Chavez implementeerde zijn zelf ontwikkelde staatsvorm genaamd ’21ste eeuws socialisme’. Deze vorm van socialisme zorgde ervoor dat nagenoeg elke Venezolaan een goedbetaalde baan kreeg. Hierdoor was er nauwelijks meer armoede en werd het land de rijkste van het Zuid-Amerikaanse continent. Om iedereen aan het werk te helpen, nam de overheid veel van deze banen voor zijn rekening. Miljoenen mensen verdienden een vette boterham dankzij de gulle socialistische overheid.

Hoe betaal je zo’n omvangrijk personeelsbestand? Met oliegeld. Olie heeft het land veel, geschat wordt dat 20 procent van de totale voorraad wereldwijd in het Zuid-Amerikaanse land onder de grond ligt. De Venezolaanse oliereserves zijn hiermee groter dan die van Saudi-Arabië. Deze opbrengsten zorgden er dan ook voor dat de overheidsuitgaven, die onder het bewind van Chavez viermaal zo hoog werden, konden worden bekostigd. Er kwam meer geld binnen dan eruit ging; tot zover geen vuiltje aan de lucht.

Steenrijk, straatarm

Hoe kan een rijk land dat meer olie heeft dan Saudi-Arabië zo afglijden? Een belangrijke reden is de zeer eenzijdige export, zo’n 97 procent van de Venezolaanse economie draaide op het zwarte goud. Dit is op zich niet een probleem als de olieprijs blijft stijgen. Toch is het hebben van oliereserves niet alles. Het moet immers ook gewonnen worden door arbeiders die er hun boterham mee verdienen. Deze arbeiders hadden het prima voor elkaar met zeer hoge lonen en vaste contracten.

Door deze hoge arbeidskosten, incompetente bestuurders en het logge inefficiënt functionerende staatsbedrijf PDVSA, werd olie winnen duurder en duurder. Dit proces werd zelfs zo prijzig dat in 2012 het zelfs in Noorwegen en de Verenigde Staten goedkoper was om aardolie te winnen en te importeren. Het begin van het einde werd ingeluid met het overlijden van Hugo Chavez in 2013. Hij werd opgevolgd door zijn minister van Buitenlandse Zaken en voormalig buschauffeur Nicolás Maduro, die het beleid van zijn voorganger voortzette.

Eind 2014 daalde de olieprijs van 100 euro naar 40 euro per vat. Hierdoor werd de PDVSA direct verliesgevend en omdat de overheid voor zo’n groot deel afhankelijk was van deze opbrengsten, brak er een gigantische economische crisis uit. Het land had jarenlang op een paard gewed en boven haar stand geleefd. Bezuinigingen kwamen te laat of waren niet mogelijk. En in vier jaar tijd verdampte de rijkdom en raakte iedereen alles kwijt. Zulke armoede drijft mensen tot waanzin, op de straten van de grote steden kregen criminelen vrij spel.

De hoofdstad Caracas heeft inmiddels de bijnaam ‘moordhoofdstad van de wereld’. In 2014 werden er 24.000 mensen vermoord, dit is in verhouding het allerhoogste moordcijfer op aarde. Hiermee is een wandeling door de hoofdstad van Venezuela gevaarlijker dan Aleppo, Rio de Janeiro en Mexicaanse steden waar drugskartels al jarenlang een bloederige oorlog uitvechten. Ook andere grote steden zoals Valencia, Ciudad Guayana en Maturín staan in de mondiale top 25. Afgelopen jaar zijn er meer mensen door geweld om het leven gekomen dan in Syrië.

Kopje koffie? 2 miljoen!

Door de economische crisis gaven mensen minder uit en kwam er bij de overheid nog minder binnen. Hierdoor werd de nationale munteenheid bolivar in hoog tempo minder waard. Om dit tij te keren, maakte Maduro een klassieke fout. Hij drukte biljetten bij in de hoop dat hiermee de crisis kon worden opgelost. Het tegendeel bleek echter waar, door de markt met meer en meer waardeloze biljetten onder te sneeuwen daalde de waarde nog veel meer.

De hyperinflatie was een feit en de prijzen bleven maar stijgen. In 2018 betaalde je voor een kop koffie 2 miljoen bolivar, en deze prijs steeg dagelijks met een paar duizend bolivar. Het gewicht van de gemiddelde Venezolaan daalde tussen 2013 en 2017 met maar liefst 11kg. Ook het importeren van voedsel en goederen werd onbetaalbaar en supermarkten raakten leeg. De bolivarbiljetten waren inmiddels waardevoller als wc-papier dan als betaalmiddel. En omdat er ook een tekort was aan wc-papier, werd dit ook massaal gedaan.

Niet alleen in de supermarkt werden de gevolgen merkbaar, ook in de ziekenhuizen is er een grote ramp gaande. Omdat het land geen medicijnen heeft, zijn meer dan 100.000 seropositieve personen in accuut levensgevaar. Aids grijpt door de slechte weerstand van de bevolking en het gebrek aan anti-conceptie razendsnel om zich heen. Kanker is eveneens een doodsvonnis en de kindersterfte stijgt explosief. De bijna 32 miljoen koppen tellende bevolking is radeloos.

Corruptie en leningen

De Venezolaanse maatschappij raakte bekneld in een web van handelsrestricties, torenhoge overheidsuitgaven, corruptie, georganiseerde criminaliteit en een zeer protectionistische visie op vrije handel. In totaal ontvluchtten 3 miljoen mensen het land, ook op de Nederlandse Antillen zochten duizenden wanhopige Venezolanen een veiliger heenkomen. Deze exodus vormt op dit moment de grootste vluchtelingenstroom ter wereld. Voor de achterblijvers veranderde het dagelijks leven in een strijd tussen leven en dood waarbij hongersnood, ziekte, moord continu op de loer lagen.

Ondertussen deed Nicolás Maduro alsof er weinig mis was. Hij bleef zich bezighouden met zijn uren durende speeches op de staatstelevisie, introduceerde een cryptomunt en noemde de kritiek op zijn beleid kwaadaardige propaganda van het westen om het 21ste eeuwse socialisme te ondermijnen. Ondertussen werd de vrije pers aan banden gelegd, werden websites geblokkeerd en werden critici van de regering monddood gemaakt of vastgezet.

Om Venezuela toch nog enigszins draaiende te houden werd er onder meer geld geleend van China. China hoefde niet per se een hoge rente, maar wilde wel loyaliteit en olie terug. Sommigen beweren dat Venezuela hierdoor een marionet of zelfs een kolonie van de Chinese overheid is geworden.

.INSANE! People are shooting live ammo Into the crowd in Venezuela.
Pres. Maduro refuses to step down! He is breaking ties with the US and giving our personal 72 hours to leave the Country! Be safe and get home fast! 🙏We have 72 diplomats there! https://t.co/RhViBuLcOA

— JamieR {🎗} Army Girl (@Jamierodr14) January 23, 2019

Wat nu?

Zelfs in het dictatoriale Venezuela werden om de zoveel jaar voor de vorm verkiezingen gehouden. Zo gebeurde dit ook eind 2018 toen president Maduro voor een tweede termijn van zes jaar aan de macht wilde blijven. Echt spannend was deze race echter niet: de president won glansrijk met 67 procent van de stemmen. Oppositiepartijen waren uitgesloten van deelname en tegenstanders van de regering boycotten de verkiezingen. Begin dit jaar trok Maduro nog meer macht naar zich toe. Het parlement was al eerder buitenspel gezet, Venezuela veranderde meer en meer in een dictatuur.

Hoewel een opstand al jarenlang als een veenbrand broeide, sloeg de vlam in de pan toen Juan Guaidó Márquez zich in het bijzijn van duizenden aanhangers tot plaatsvervangend president benoemde. Hierop braken er in alle grote steden gewelddadige confrontaties uit tussen betogers en ordetroepen. Het leger en de politie blijven Nicolás Maduro op dit moment nog trouw en ze zijn absoluut niet bang om geweld toe te passen. Bij deze rellen zijn tientallen doden gemeld en een onbekend aantal gewonden.

Wat er nu gaat gebeuren in het land is lastig te voorspellen, vooral het standpunt van het leger is hierbij doorslaggevend. Blijven zij Maduro trouw of lopen ze over naar Márquez? Er is tevens een derde mogelijkheid waarbij het leger een nieuwe coup pleegt en Venezuela verandert in een junta. Dit soort taferelen zijn niet ongewoon in Zuid-Amerikaanse landen.