Lisa Vermeij Nieuws 25 jan 2019, 12:35

Leestijd: 9 minuten

Stress en overgewicht tegengaan? Leef als een beest

,,Alles wordt anders als je je eenmaal realiseert dat je eigenlijk een beest bent en daar ook naar gaat leven. Je wordt gezonder, evenwichtiger, gespierder, fitter, slanker en gelukkiger,” volgens journalist Wilma de Rek en psychiater Witte de Hoogendijk kunnen we stress, overgewicht, burn-out en andere moderne tijd ziektes de baas zijn als we wat meer gaan leven als een beest. We moeten het dier in onszelf veronachtzamen. Maar hoe doe je dat?

Eind januari is het moment om de balans op te maken: hoe staat het ervoor met je goede voornemens? Lukt het je al om gezonder te eten, meer te bewegen, stress te verminderen en op tijd naar bed te gaan? Journalist Wilma de Rek en psychiater Witte Hoogendijk gaven deze week voor The School of Life een lezing over de evolutie naar een evenwichtiger leven. Samen schreven zij het boek Van Big Bang tot Burn-out en onlangs verscheen hun tweede gezamenlijke boek: Leef als een beest; Stress, overgewicht, burn-out en andere moderne tijd ziektes te lijf, waarin zij laten zien hoe deze moderne tijd ziektes worden veroorzaakt door het gapende gat tussen wat we ons lichaam aandoen en waar dat lichaam voor is gemaakt. Hoe moet je leven om geen burn-out, overgewicht of stress te krijgen? Waarom zijn wilde dieren nooit dik? En hoe leef je eigenlijk als een (feest)beest?

Evolutie kan helpen om moderne aandoeningen te lijf te gaan

Om antwoord te geven op deze vraag, moeten we terug naar het begin. En dat begin is zo’n 3,5 miljard jaar geleden. Hoogendijk en de Rek zijn mede geïnspireerd door Darwins evolutietheorie. Het duo bedacht een evolutietheorie en laat zo zien hoe kennis over de evolutie je kan helpen om moderne aandoeningen te lijf te gaan. Voor een groot deel zijn aandoeningen als een burn-out, stress, overgewicht en slaaptekort te verklaren uit het feit dat we ons lichaam verwaarlozen en daarom ook onze psyche.

Snappen dat je eigenlijk een beest bent, klinkt simpeler dan het is. De meeste mensen weten wel dat ons DNA in hoge mate overeenkomt met dat van de chimpansee. Maar dat is kennis waarover je doorgaans je schouders ophaalt. De mens is een diersoort: ja dus?”

In hun boek beschrijven Wilma de Rek en Witte Hoogendijk dat wij allen afstammelingen zijn van de worm, de vis, het reptiel en andere soorten die voor ons leefden. En in ons lichaam en brein dragen we de resten van die lange voorgeschiedenis met ons mee. ,,Denk maar aan je stuitje en verstandskiezen. Strikt genomen is het stuitje het overblijfsel van de lange staart die we ooit eens hadden. En onze verstandskiezen hadden we om grote stukken vlees te vermalen.” Maar los van deze beestachtige fysieke kenmerken hebben we nog een aantal andere dierlijke eigenschappen. Naast ons briljante brein verschilt de rest van het lichaam van de homo sapiens niet veel van dat van andere zoogdieren. ,,Maar daar waar andere vrije zoogdieren hun lijf nog altijd gebruiken op de manier die bij dat lijft past, is dat bij de mens al lang niet meer het geval. Wie staat er ooit écht bij stil dat zijn lichaam het resultaat is van een miljarden jaren durende wordingsgeschiedenis? Dat elk nu levend wezen de sporen meedraagt van de allereerste eencellige die drieënhalf miljard jaar geleden zijn entree op aarde maakte, tien miljard jaar na de big bang?”

Gebouwd op schaarste, leven in overvloed

Mede dankzij ons briljante brein zijn we in staat geweest om onze omgeving in korte tijd drastisch te veranderen. Honderdduizend jaar geleden werd ons leven gevormd door jagen, verzamelen, slapen en nietsdoen. Door de komst van de industriële revolutie en de digitale revolutie maken we nu gretig gebruik van auto’s, treinen, liften, roltrappen en brengen we onze dagen door met tussen laptops, iPhones, Netflix terwijl we eindeloos toegang hebben tot alcohol, (ongezond) eten, drugs en sigaretten. We zijn gebouwd op schaarste, maar leven in overvloed. Onze omgeving heeft ons leven gemakkelijk gemaakt. We rijden in plaats van rennen, zitten in de metro in plaats van dat we lopen, liggen nachtenlang te piekeren in plaats van dat we slapen.

,,Wij zijn evolutionair gebouwd op schaarste, maar we leven nu in een tijd van overvloed. Ons beloningssysteem zorgt ervoor dat we dingen lekker vinden. Voor een deel van de evolutie was dat nuttig. Je had gejaagd en werd beloond met voeding, zo bleef je in leven. Onze hersenen zijn nog steeds zo geprogrammeerd dat als er een taart voor ons staat dan moet die op, de zak chips moet leeg,” zegt Witte Hoogendijk. Waar komt die drang vandaan? In vroege tijden brak na zo’n periode van overvloed vaak schaarste uit en ja dan je reserves nodig.

Moeite met maat houden

Iedereen weet inmiddels dat je gezond moet eten, het probleem is dat we moeite hebben met maat houden. ,,Als je dingen wilt veranderen dan moet je weten waarom het mis gaat. Je bent misschien gefrustreerd dat het een dag niet lukt om gezond te eten, je moet eerst weten waarom je zo werkt,” zegt Wilma de Rek. In het boek geven ze de volgende tip: ,,Weet wat je eet en meet wat je eet; kijk op de verpakkingen van de spullen die je gebruikt, houd een week bij wat je dagelijks tot je neemt en bereken ook wat je verbrand. Ga niet ‘af op je gevoel’, maar gebruik je hersens, trek een plan en wees je bij de derde hap slagroomtaart bewust van je evolutionaire erfenis die je veel meer laat eten dan je nodig hebt.”

Waarom worden dieren nooit te dik?

Psychiater Witte Hoogendijk legt uit waarom dieren nooit te dik worden. ,,Dikke dieren worden traag en daardoor zijn ze een prooi voor andere dieren, iets wat ze het liefst willen voorkomen.” Het is vooral belangrijk om je kwetsbaarheid te begrijpen. ,,Je gevoel zegt misschien ik moet die tompouce opeten, dit kunnen de laatste hapjes tompouce zijn, maar je verstand zegt: wacht eens even de supermarkt ligt vol met tompoucen.”

Is onze stress wel nuttig?

Hoe zit het eigenlijk met stress? In de huidige maatschappij wil iedereen de beste versie van zichzelf zijn? Met het gevolg dat we veel te lang werken, te kort slapen, ongezond leven en teveel stress hebben. Duizenden jaren geleden was stress vooral nuttig. Wilma de Rek legt uit dat het vooral om acute stress ging. ,,Acute stressoren die concreet zijn, dat zijn dingen die je kan waarnemen. Bijvoorbeeld als er een tak uit een boom valt, reageert je lichaam erop door aan de kant te springen.” De stress van deze tijd is niet concreet en kan daardoor chronische problemen opleveren. ,,De stress van nu is niet concreet, we maken ons zorgen en blijven piekeren. Het zit in ons hoofd, maar we kunnen ons hoofd niet uitzetten. Daar worden we vervolgens ziek van.”

Stressgevoelig en stressbestendig

Psychiater Witte de Hoogendijk legt uit dat er eigenlijk twee type mensen/dieren zijn. Sommige mensen zijn heel stressgevoelig en andere zijn heel stressbestendig. ,,Vroeger had je er baat bij als er een aantal mensen waren die stressbestendig waren. Dit waren durfals, zij gingen jagen en trokken er op uit. Aan de andere kant had mensen die wat minder stressbestendig waren, zij wilde graag de controle hebben, waren wat angstiger en dwangmatiger. Maar ook dat was goed, want zij zorgde ervoor dat alles netjes bleef en dat mensen niet per ongeluk giftige besjes eten. Beide type hadden een belangrijke functie.”

Ook dieren hebben prestatiedrang: wie is de baas in het dierenrijk en wie is het sterkste dier? Aan de andere kant zijn dieren en mensen ook kuddedieren. ,,Je hebt de Alfa- mannetjes en vrouwtjes. In de hedendaagse maatschappij zijn dat de mensen die graag de aandacht willen. Het lijkt wel alsof je pas telt als je veel volgers hebt, op televisie bent, anders ben je saai. Maar als je kijkt naar het dierenrijk dan zie je dat ook de niet alfa-types een plek hadden in de groep. In de huidige tijd kijken we neer op mensen die angstig zijn, we moeten allemaal aan hetzelfde plaatje voldoen. En juist die prestatiedrang zorgt ervoor dat we stress krijgen.” Wilma de Rek en Witte Hoogendijk geven als advies dat we erbij neer moeten leggen dat je niet altijd op scherp hoeft te staan, je hoeft niet altijd het ‘alfamannetje’ te zijn.

Dingen die we van dieren kunnen leren

• Onderzoek waarom je de dingen doet die je doet. Verdiep je in je eigen ontstaansgeschiedenis en wees je bewust van je eigen kwetsbaarheid. Weet waarom je een uur per dag moet bewegen. Ons hele lichaam is op bewegen ingesteld, anders gaat ‘de machine’ haperen en krijg je last van klachten.

• We vullen onze vrije tijd op met dingen die net met ontspanning te maken hebben. ,,Jongeren gaan bijvoorbeeld naar een festival, met veel muziek en veel mensen. Je drinkt alcohol en misschien gebruik je zelfs drugs. Deze vorm van ‘ontspanning’ is daardoor heel intensief geworden. Kijk eens naar een koe die in de wei staat en niets aan het doen is. Dat is pas echte ontspanning: op de bank liggen en niets doen,” aldus Wilma de Rek.

• Ga meer spelen! ,,Dieren jagen, rennen, slapen, eten én ze spelen! Mensen mogen ook wat meer spelen,” zegt psychiater Hoogendijk. Maak tijd voor jezelf en doe iets wat je als kind leuk vond om te doen, bijvoorbeeld knutselen, dansen of een buitenactiviteit.

• Breng tijd door met mensen die er echt toe doen. ,,Veel dieren leven in groepsverband samen. Bij apen is het zo: hoe groter de hersenen, hoe meer mensen er in hun groep kunnen. Bij mensen geldt het ook dat je maar met een beperkt aantal mensen verbonden kunt voelen. Voor mensen is dat 150. Je kunt dus niet alle 1000 Facebook vrienden aandacht geven. Laat je niet gek maken en breng tijd door met mensen waar je energie van krijgt.”

• Bedenk voor jezelf of je stressbestendig of stressgevoelig bent. Als je wat minder goed tegen stress kan is het goed om tijdens een drukke dag genoeg pauzes in te lassen om een luchtje te scheppen of een stukje te lopen, zodat je even kunt ‘ontstressen’.