Merel Driessen Nieuws 20 nov 2018, 18:00

Leestijd: 3 minuten

Jongeren mediawijs? ‘Er valt nog een hoop te leren’

Je zou denken dat juist jongeren alles weten over de omgang met social media, maar dat valt behoorlijk tegen. In het kader van de Week van de Mediawijsheid die deze week is begonnen, onderzocht Kantar Public in opdracht van Mediawijzer.et de mediawijsheid van jongeren. Wat blijkt? Ruim zestig procent van de onderzochte jongeren beseft niet dat YouTubers worden betaald uit de reclame-inkomsten van hun filmpjes.

Sluikreclame op YouTube

Na WhatsApp is YouTube de populairste digitale tijdsbesteding onder jongeren tussen de 13 en 18 jaar, blijkt uit het onderzoek van Kantar Public. De YouTubers, met soms miljoenen abonnees, spelen een grote rol in het leven van de jongeren. Terwijl de jongeren denken dat ze naar een leuke vlog zitten te kijken, worden ze ongemerkt beïnvloed door de vele merken en producten die voorbijkomen in de video. „Uit onderzoek van het Commissariaat voor de Media blijkt dat in 90 procent van de video’s van populaire YouTubers aandacht is voor merken en producten. In driekwart van de gevallen is er sprake van sluikreclame”, vertelt Mary Berkhout, programmadirecteur van stichting Mediawijzer.net

Die sluikreclame en aandacht voor merken en producten in hun video’s zorgen voor brood op de plank bij de bekende YouTubers. Ze verdienen er geld mee. En dat blijkt ruim zestig procent van de jongeren niet te weten. Is dat erg?

Ja, zegt Berkhout. „Iedere consument heeft het recht om eerlijk geïnformeerd te worden en te weten of iets reclame is of niet. In de offline wereld zijn daar regels voor en worden er boetes uitgedeeld als die regels overtreden worden. Op kanalen als YouTube, waar veel minderjarigen zitten, ontbreken die regels.”

Grens tussen echt en nep

Peter Kerkhof, hoogleraar social media aan de Vrije Universiteit, is het eens met Berkhout. Hij vindt dat het erg belangrijk is dat mensen opgroeien tot verstandige consument. „Je moet leren onderscheid maken tussen reclame en objectieve informatie. Dat helpt je verstandiger om te gaan met je geld.” Op social media lopen reclame en objectieve informatie vaak door elkaar heen. Daardoor vervagen de grenzen tussen wanneer een boodschap echt of nep is.

Kerkhof en Berkhout zijn allebei van mening dat de YouTubers zelf duidelijk moeten zijn over wanneer ze gesponsord worden en aan een product of merk geld verdienen. Berkhout: „Als mediamaker heb je altijd een bepaalde verantwoordelijkheid richting je publiek, en zeker als dat publiek voor een groot deel uit kinderen en jongeren bestaat.”

Om een duidelijke grens te stellen tussen reclame en objectieve informatie, lanceerden een aantal bekende YouTubers vorig jaar een gedragscode genaamd De Social Code. YouTubers als Dylan Haegens, Kelvin Boerma en Mascha Feoktistova vermelden het nu wanneer er gesponsorde producten of merken in hun filmpjes zitten. Vaak komt die melding kort voorbij in het filmpje of staat het in de omschrijving.

Andere manieren

Maar volgens Kerkhof is dat niet genoeg. „Voor volwassenen is het dan misschien duidelijk dat het om reclame gaat, maar voor jongeren nog niet.” De hoogleraar social media vindt dat er naar andere manieren moet worden gezocht om duidelijk te maken dat er sprake is van reclame in een filmpje. Bovendien zijn er volgens hem nog tientallen YouTubers die de richtlijnen niet hanteren. „Ik denk dat ze het vaak niet vertellen omdat het afdoet aan hun geloofwaardigheid. Dan worden ze gezien als reclamemaker.”

Niet alleen YouTubers hebben een verantwoordelijkheid hierin, vindt Berkhout. Scholen zouden de jongeren volgens haar meer moeten leren over mediawijsheid. „Het is belangrijk dat jongeren erin getraind worden om politieke en commerciële belangen achter media te doorzien. Dat is een belangrijke voorwaarde om ‘mediawijs’ te zijn.” Ze vindt dat mediawijsheid daarom opgenomen zou moeten worden in het curriculum.

En ook ouders zouden een belangrijke rol spelen in de mediawijsheid van hun kinderen. „Nu media steeds belangrijker worden om mee te komen in de samenleving, wordt de mediaopvoeding thuis dat ook. Maar dan moet je als ouder natuurlijk zelf ook mediawijs zijn of eraan werken om dat te worden.”