Jelmer Visser Nieuws 5 sep 2018, 18:00

Leestijd: 5 minuten

Hoe spot je een terrorist op een station?

De 19-jarige terrorist Jawed S. kon in een oogewenk worden ingerekend nadat hij begon in te steken op mensen in de vertrekhal van Amsterdam Centraal. Hij viel op bij de spotters van de politie en hoewel ze niet konden voorkomen dat er twee gewonden vielen, had dit een stuk ernstiger kunnen aflopen.

Lang heeft de Afghaanse fundamentalist niet de kans gekregen om toe te slaan, 9 seconden na zijn eerste steek werd hij al ingerekend. Door zijn non-verbale communicatie voor de steekpartij was al duidelijk dat hij geen normale forens, toerist of passant was. Maar wat doet zo’n iemand nou anders?

Wat is normaal?

De werkwijze die sinds een aantal jaar aan populariteit wint bij politie, marechaussee en beveiligers heet Predictive Profiling, dit is een in Israel ontwikkelde methode om opvallend gedrag in mensenmassa’s te herkennen en hierop te reageren. Jan van Twillert van OrcaSecure geeft trainingen aan beveiligingsprofessionals op de Security Academy en stelt dat eigenlijk iedereen aan predictive profiling doet.

„Veel mensen hebben wel eens meegemaakt dat er laat in de avond onverwacht werd aangebeld, je bent op dit moment direct aan het spotten. En stelt jezelf vragen als: wie is dit? Heeft hij kwaad in de zin of heeft hij juist hulp nodig? Afhankelijk van je antwoorden, neem je een besluit om de deur wel of niet open te doen. Wat wij feitelijk doen is deze methodiek naar de publieke omgeving te verplaatsen", aldus Van Twillert

Volgens Van Twillert kan iedereen leren spotten. „De basis van predictive profiling is weten wat ‘normaal’ is. En wat een ‘normale situatie’ is, verschilt natuurlijk enorm per locatie. Op Schiphol is deze anders dan in het supportersvak van PSV. Een goede spotter kent de normale situatie als geen ander om zo kleine afwijkingen van ‘de norm’ te herkennen. Tijdens de eerste training van de Politieacademie wordt er een bezoek gebracht aan Hoog Catharijne tijdens de avondspits, het enige wat ze dan moeten doen is kijken. ‘Normaal gedrag’ op een station kan enorm variëren zoals het doelgericht lopen van trein naar trein, het zoeken naar het juiste vertrekspoor of het drinken van een kopje koffie tijdens het wachten."

Niet alleen de politie gebruikt deze methode, ook op grote evenementen en bij voetbalwedstrijden komt het goed van pas. „Hoewel de stewards in het Philips Stadion in Eindhoven vrijwilligers van de club zijn, kennen zij als geen ander de normale situatie in het station. Zij vormen een onmisbare schakel in de beveiliging en zien direct het verschil op de tribune tussen een enthousiaste supporter en een vernielzuchtige hooligan."

Plausibel verzinsel

Wanneer iemand rond een afvalbak aan het scharrelen is of foto’s maakt van niet alledaagse dingen, hoeft dit niet meteen te betekenen dat hier een crimineel bezig is. „Het kan ook gewoon een dakloze zijn op zoek naar een maaltijd of een kunstenaar die een met een project bezig is. Negen van de tien keer is er inderdaad ook niks aan de hand. Indien iemand om watvoor reden dan ook opvalt, gaan we het gesprek aan. Dit hoeft niet per se door een professional gedaan te worden maar kan in principe iedereen doen. Er is immers niks crimineels aan het maken van een praatje."

Mensen kunnen verschillend reageren op zo’n onverwacht gesprek. Dit kan van vriendelijk en geïnteresseerd tot vijandig en betrapt zijn. Weet je dan nu of deze persoon een terrorist is? „Nee, maar het kan wel een aanwijzing zijn", stelt Van Twillert. „Criminelen hebben de neiging om een verhaal te verzinnen indien ze betrapt worden. Dit kan aan de oppervlakte een vrij geloofwaardige verklaring voor het gedrag zijn die ze bovendien goed hebben voorbereid."

Een goede profiler vraagt echter door, aldus de beveiliginsexpert. „Het nadeel van een verzonnen verhaal is dat er niet met alle details rekening wordt gehouden, het is uitermate lastig om een onjuist verhaal geloofwaardig te houden als je ter plaatse nieuwe leugens moet verzinnen om de oorspronkelijke leugen plausibel te houden. Afhankelijk van het verloop van het gesprek, kan er besloten worden om al dan niet in te grijpen. Het voordeel van publieke domeinen zoals stations, vliegvelden of voetbalstadion’s is dat je er absoluut niet alleen voor staat. Binnen een minuut kan er vanuit verschillende hoeken worden ingegrepen."

Kat en muisspel

Een ander belangrijk element van predictive profiling is inlevingsvermogen. „Het is van groot belang dat je weet wat een crimineel drijft. Elke kwaadwillende, van hooligan tot zakkenroller, maakt een soort van kosten/baten-analyse," beschrijft de voormalig marinier. „Hoe deze kosten/baten-analyse eruit ziet, verschilt per intentie. Een terrorist wil vanuit ideologische motieven slachtoffers maken en een zakkenroller wil zoveel mogelijk geld verdienen zonder op te vallen, een hooligan wil indruk maken op anderen en een dealer wil zo discreet mogelijk zijn illegale waren verkopen."

Zijn er nog uiterlijke kenmerken waar je een verdachte aan kan herkennen? „Waar je het dus absoluut niet aan kan zien is het uiterlijk. De enige locatie waar dit werkt is in Duckstad bij de Zware Jongens. In de echte wereld kan iedereen een kwaadwillende zijn, ze kunnen eruit zien als je buurman. Toch kan lichaamstaal, gedrag en afwijking van de normale situatie je op de juiste weg helpen."

Het is feitelijk een soort van kat- en muisspel omdat de veiligheidsdiensten niet de enigen zijn die spotten. Slimme criminelen proberen zelf ook om onopvallend geklede beveiligingsmedewerkers uit een menigte te filteren. Waar ze ook mee bezig zijn, ze willen niet betrapt worden. Een goede spotter lijkt niet op een spotter en gaat op in zijn omgeving. Hierbij ga je als een kameleon op in ‘de normale situatie’ met passende kleding, gedrag en lichaamstaal. En zolang er niets gebeurt dat afwijkt, zijn de spotters nét echte mensen.