Jelmer Visser Nieuws 3 aug 2018, 15:30

Leestijd: 4 minuten

Waar komt die irrationele angst voor haaien vandaan?

Stel je gaat een zwemtochtje maken in zee en geniet lekker van een fijn zonnetje en het prettige verkoelende water. Eventjes lijken alle zorgen in je leven helemaal verdwenen, maar dan nadert er een metersgrote schaduw onder je. In een flits verander je van een zorgeloze toerist in een lunchhapje van een gigantische roofvis. Je hebt geen schijn van kans en wordt door het bloeddorstige beest zijn vlijmscherpe tanden in stukken gebeten en mee de duisternis ingetrokken.

Schreeuwend van de pijn probeer je je bezegelde lot te ontlopen, maar de haai is te sterk. Na een korte worsteling verdwijnt jouw stemgeluid in het diepe water, evenals het moordlustige beest. Het enige dat overblijft is een bloedspoor aan het wateroppervlak dat langzaam vervaagt in de stroming. Erg he? Dit overkomt alleen jaarlijks helemaal niemand en toch zijn we als mens massaal bang voor haaien. Hoe komt dit?

https://giphy.com/gifs/gSqA2nMzK8WOY

6 doden per jaar

Of het nou een exemplaar van drie meter groot is op Mallorca of een iets bescheidenere variant voor de kust van Terschelling. Haaien maken iets in ons los. Een irrationele angst die door sommigen als zeer heftig wordt ervaren. Toch is het eigenlijk heel gek om bang te zijn voor een vleesetende vis waar we – zeker in Nederland – nooit mee te maken zullen krijgen.

In totaal overlijden er jaarlijks zes mensen als gevolg van een ontmoeting met een haai. En dit is op een wereldbevolking van meer dan 7 miljard natuurlijk niets. Rationeel gezien is het veel verstandiger om bang te zijn voor honden, olifanten, nijlpaarden of zoetwaterslakken. Ook vallende kokosnoten, frisdrankautomaten en het maken van selfies zijn dodelijker dan de haai. Metro belde met Irene Kingma, de directeur van de Nederlandse Elasmobranchen Vereniging. (Elasmobranchen is de wetenschappelijke term voor de familie van kraakbeenvissen zoals haaien en roggen.) om erachter te komen waarom we toch zo angstig worden van deze vissen.

Menselijk brein

Volgens Kingma zijn er twee hoofdoorzaken waarom de moderne mens zo bang is voor haaien. „Een hele generatie groeide op met Jaws van Steven Spielberg uit 1975. In deze film wordt briljant gebruik gemaakt van schrikeffecten, geluid en timing om ons zo goed mogelijk de stuipen op het lijf te jagen. Je moet er toch niet aan denken om te worden verslonden door een mensenhaai?" Het is het meer dan alleen een filmtrucje. Evolutionair gezien is de mens namelijk écht bang voor haaien.

„We vergeten wel eens dat de mens eigenlijk een aap met apenhersens is. Apen kunnen niet zwemmen, dus het is erg logisch dat je bang wordt van donker en diep water. Dit is ons oerbrein die ons waarschuwt voor een gevaarlijke situatie en dit is ook terecht. Van nature kan de mens ook niet zwemmen, dit is waarom we zwemles krijgen. Hiermee foppen we eigenlijk onze hersenen. Toch verdwijnt met het behalen van een zwemdiploma niet tegelijk de diepe oerangst om bang te zijn voor diep water. Deze blijft in ons onderbewustzijn hangen en projecteren we op de haai. Dit is waarom we zo bang voor ze zijn. Feitelijk wordt er bij het aanzicht van een haai een vecht of vluchtreactie veroorzaakt," aldus Kingma.

De mens heeft volgens Kingma nog meer van dit soort rationele en minder rationele angsten. Ook bij krokodillen, slangen en spinnen ervaren veel mensen dit. Toch is ook de angst voor haaien te overwinnen. „Je kan van je haaienangst afkomen door deze onder ogen te komen en meer over deze prachtige dieren te leren", weet Kingma. Maar omdat we in het dagelijks leven vrij weinig haaien tegenkomen blijft deze diepe irrationele fobie toch sluimeren.

Nederlandse Elasmobranchen Vereniging

Nederland staat nou niet per se bekend als een land waar veel haaien voorkomen. Daarom vroeg Metro, nu we haar toch aan de lijn hadden, Kingma wat de Nederlandse Elasmobranchen Vereniging zich zoal mee bezighoudt. „Ja, ik kan me heel goed voorstellen dat je dit vraagt,” bekent ze. „We houden ons niet alleen bezig met het bestuderen en bescherming van haaien- en roggensoorten in de Nederlandse wateren maar ook in die in de Caribische Zee bij de Antillen. Hier komen een aantal zeer bedreigde haaiensoorten voor.”

Ook in de Nederlandse territoriale wateren in de Noordzee komen haaien voor. „Ons werk in Nederland focust zich vooral op bescherming en wetenschappelijk onderzoek. Wij willen bijvoorbeeld voorkomen dat beschermde haaiensoorten door vissers als bijvangst worden meegenomen. In de Noordzee komt bijvoorbeeld de met uitsterven bedreigde reuzenhaai voor, de op een na grootste vis op Aarde. Onze vereniging zet zich in om het voortbestaan van deze soort niet in gevaar te brengen door hem te bestuderen en te beschermen."