Redactie Metro Nieuws 4 mei 2018, 12:07

Leestijd: 6 minuten

Natúúrlijk zijn zij stil

Wie denkt dat jongeren niets met dodenherdenking hebben omdat de Tweede Wereldoorlog al zo lang geleden is, heeft het mis. In Rotterdam leeft de herdenking, in elk geval onder jongeren die betrokken zijn bij de performances tijdens de Nationale Jongeren Herdenking in en om het nieuwe Luxor Theater op de Kop van Zuid.

Hart van Rotterdam

„We leven hier in de resten van de Tweede Wereldoorlog”, zegt Jonathan Brito (19), student aan de mbo Theaterschool in Rotterdam. Tijdens de herdenking zal hij een gedicht voordragen, spoken word is een van zijn specialismen. Brito bedoelt dat als je door Rotterdam loopt, je niet om de herinneringen aan de oorlog heen kan.

Na de bombardementen van mei 1940 is er zo veel kapot gegaan en na de oorlog opnieuw gebouwd, dat als je je daarvan bewust bent er nogal eens mee geconfronteerd wordt. Hij noemt het beeld van Ossip Zadkine achter Maritiem Museum. Het heet ‘de verwoeste stad’, en verbeeldt een man die de armen ten hemel heft, zijn lichaam is vanuit het hart opengereten. „Maar ik noem dat ‘het hart van Rotterdam’. Je komt er altijd langs. Als je uit de metro bij Beurs komt, als je van noord naar zuid wilt. Je komt er altijd langs.”

Indruk

Als kind liep William Pencu (16), vierde klas de Theaterhavo/vwo, de hele brandgrens route die in de stad uitgezet is. Die markeert het gebied tot waar de bommen vielen en branden uitbraken.

„Ik ben hier in Rotterdam op gegroeid, dat deden we op de basisschool, op Zuid. En we kregen les in wat er gebeurd is tijdens de Tweede Wereldoorlog.” Het meeste indruk maakte de verhalen over de Jodenvervolging, de razzia’s die gehouden werden om ze op te pakken en af te voeren naar concentratiekampen.

Trump

Uit de felheid waarmee hij het onderwerp bespreekt blijkt hoeveel indruk deze verhalen nog altijd op hem maken. Het feit dat het gebeurd is wil niet zeggen dat het nooit meer zal gebeuren. „Kijk naar de Verenigde Staten. Trump is daar nu aan de macht. Hij krijgt steun van de Ku Klux Klan. Stel dat hij nog een periode aan de macht komt. Wat gebeurt er dan? Ik verwacht meer racisme. In elk geval segregatie van de Amerikaanse samenleving.”

Respect

Ook al is de Tweede Wereldoorlog al 73 jaar geleden geëindigd, aan de herdenking komt wat deze jongeren betreft de komende decennia geen einde. „Ik wil herdenken wat er gebeurd is, uit respect voor de mensen die hun leven gegeven hebben voor onze vrijheid”, zegt Pencu. „Ook al heb ik de oorlog zelf niet meegemaakt.”

Ook zijn ouders niet, zijn vader komt uit Congo, zijn moeder uit Roemenië. Haar ouders hebben er een staartje van meegekregen maar van hen heeft hij er nooit iets over gehoord. Wat hij weet, weet hij doordat hij Rotterdammer is.

Dat geldt ook voor Brito. Zijn wortels liggen in Kaapverdië. Maar desondanks is hij zich heel erg bewust van hetgeen hier toen gebeurd is. Ook hij denkt dat systemen zoals die van de nazi’s opnieuw zouden kunnen ontstaan, ondanks wat we van de oorlog geleerd hebben. „Er is ooit een psychologisch experiment gedaan waarbij zes mensen de rol van gevangenisbewaker moesten spelen, en zes mensen die van gevangene. De bewakers gingen zich gedragen als onderdrukkers, de gevangen als slachtoffer. Beide hadden achteraf last van die ervaringen, maar de gevangenen veel meer dan de bewakers”, weet Brito.

Vage herinneringen

Het meest schrijnend aan de Jodenvervolging was wel dat de joden niet meer als mens gezien werden, zegt Robert Redert (21), student aan de mbo Theaterschool. „Feitelijk telden ze niet meer mee. Ze werden opgepakt en moesten gedood worden, omdat ze klaar waren met de joden. Dat dit gebeurd is, is iets onbegrijpelijks”, zegt hij.

Hij ging op bezoek bij een oude joodse mevrouw die ondergedoken zat tijdens de oorlog in Rotterdam om haar verhaal op te tekenen. Toen ze vier jaar oud was moest ze afscheid nemen van haar moeder die naar een kamp afgevoerd werd. Zij kwam nooit meer terug. Ze had alleen nog vage herinneringen aan haar, zegt Redert.

Onderduiken

Hij wilde graag belichten hoe het voor haar was om ondergedoken te zitten, ze had een heel ander verhaal dan dat van Anne Frank, zegt hij. Eigenlijk had ze best vrolijke herinneringen aan die tijd, vertelde ze hem. „Ze kwam in een gezin met drie vrouwen, die zorgden voor haar. Ze zat in een kelder met kussens en kleden. Daar kon ze niet uit, want dan zou ze ontdekt worden. Dus ze zag niks van buiten. Toen het sneeuwde, kwamen ze haar een handje sneeuw brengen, zodat ze kon zien wat het was.”

Nadat hij haar gesproken had, besefte hij dat de oorlog nog helemaal niet zo lang geleden is. „Er zijn nog hele generaties in leven die het hebben meegemaakt.”

Bommen

Annelies van Wijk (24), afgestudeerd aan de kunstacademie in Utrecht en maker van een serie audioportretten die tijdens de Nationale Jongeren Herdenking in het Luxor te horen zullen zijn, sprak een mevrouw die het bombardement in Zeeland als kind meemaakte. „Ze zei dat het voelde als narcose toen de bommen vielen.” Toen dat afgelopen was, zag ze haar vader en broertje dood voor en in het huis liggen. Zelf zat ze onder de tafel, waardoor ze de explosie overleefde.

Een andere mevrouw die ze sprak, vertelde dat haar vader omkwam in Auschwitz. Toen ze met haar familie het stoffelijk overschot van haar vader wilde begraven en ze daarvoor naar de Sicherheitsdienst van de Duitsers gingen, werden ze recht in hun gezicht uitgelachen, zegt ze. „Ze zeiden dat joodse mensen verbrand werden, niet begraven.”

Vluchtelingen

Dat de herdenking uitsluitend gericht moet blijven op gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog en Nederlandse militaire missies die daarna hebben plaats gevonden, is volgens haar niet juist. Een vriend van haar verbleef een tijdje illegaal in Nederland nadat hij bij zijn eerste asielaanvraag geen verblijfsvergunning kreeg. „Hij had het zwaar”, zegt zij daarover. „Illegalen mogen eigenlijk niet bestaan in het land waarin ze leven.”

En dat doet pijn. Wat haar betreft zouden we tijdens de herdenking ook stil kunnen staan met hoe wij nu zelf met onze medemensen omgaan. „Vluchtelingen zijn dat evengoed. Die hebben de oorlog nog maar net achter zich gelaten.”

Een van de mensen die zij sprak voor haar audioportretten vertelde dat hij na nieuws over de gifgasaanvallen in Syrië terug moest denken aan zijn eigen jeugd na het bombardement. „Kinderen daar maken nu mee wat hij hier in Nederland meemaakten. Zo voelde hij dat.”

Homoseksueel

Met andere woorden: de herdenking zou ook aandacht kunnen besteden aan de slachtoffers van oorlogen in de huidige tijd. „Waarom zou je alleen Nederlanders die gevallen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog kunnen herdenken?”, zegt Ilja van Dishoeck (12), die optreedt als rapper tijdens de herdenking.

In zijn ogen zouden we allemaal stil moeten staan bij het respecteren van elkaar als mens. Dat lukt in het dagelijks leven niet altijd, zegt hij. Op school gebruiken sommige kinderen het woord ‘homo’ als scheldwoord, bijvoorbeeld. Op een dag sprak hij een jongen daar op aan. Hij zei: ‘maar hier is toch niemand in de groep homo?’ Hij vond dat hij daarom niemand beledigde. „Maar daar gaat het niet om”, zegt Ilja. „Het gaat erom dat sommige mensen homoseksueel zijn en dat je hun geaardheid moet respecteren.”

Tekst Lucette Mascini