Kyrie Stuij Nieuws 3 mei 2018, 21:20

Leestijd: 4 minuten

‘4 mei-conflict niet anders dan Zwarte Piet’

,,Ik ben twee minuten stil op 4 mei’’, prijkt er als statement op menig profielfoto. Een tegenreactie op het aanvankelijke voornemen van een actiegroep om lawaai te maken tijdens de twee minuten stilte met dodenherdenking. Een demonstratie tegen de selectieve herdenking, waarin volgens de activisten enkel de witte slachtoffers plek hebben.

Ondanks dat Jozias van Aartsen, waarnemend burgemeester van Amsterdam, het protest verboden heeft en ook de rechtbank inmiddels geoordeeld heeft dat de lawaaidemonstratie niet op dat tijdstip op de Dam mag worden gehouden, is kwaad bloed al lang en breed gezet. Opnieuw is Nederland verdeeld over een traditie. En voor- en tegenstanders zijn bereid ver te gaan.

Zo dreigen sommige actievoerders alsnog lawaai te gaan maken, terwijl tegenstanders zeggen ’in te grijpen’ als de herdenking daadwerkelijk wordt verstoord.

Heikele kwesties

Net als in vorige heikele kwesties – Zwarte Piet, de benamingen voor feestdagen, het vereren van helden uit de koloniale tijd- wordt er nauwelijks naar elkaar geluisterd. Wat is er aan de hand in onze samenleving? Komen voor- en tegenstanders ooit nog dichter tot elkaar?

,,Op dit moment zie ik niets dat de twee kampen in Nederland nog zou kunnen verbinden’’, zegt professor Peter Achterberg, cultuursocioloog van de Universiteit van Tilburg. Achterberg is onder meer gespecialiseerd in culturele, politieke en religieuze veranderingen in het westen. Jaarlijkse onderzoeken laten volgens hem zien dat de spanning over culturele thema’s in Nederland alleen maar sterker is geworden.

Identiteit

Een sombere conclusie?

,,Nee hoor, niet per se. Conflicten zijn van alle tijden. Ging het vroeger over religie en economie, vandaag gaat het over cultuur. Wat dat betreft is het 4 mei-conflict niet heel anders dan de Zwarte Piet-discussie. De grote vraag van deze tijd is, ’kun je de Nederlandse cultuur veranderen?’ De ene groep gelooft sterk van wel. Dat zijn mensen die ’inclusief’ denken en het belangrijk vinden dat culturele minderheden zich ook onderdeel voelen van de Nederlandse samenleving. De andere groep is ervan overtuigd dat cultuur niet of nauwelijks te veranderen is en komen al bij een kleine aanpassing in het geweer. Zij zien de huidige cultuur als een nationale identiteit en vinden dat we moeten ’vasthouden aan wat we hebben’. Dit meningsverschil levert enorme spanning op.’’

Conflicten horen dus bij een samenleving. Maar in deze nationale discussie lijkt er nauwelijks meer ruimte voor een grijs gebied. Je bent voor óf je bent tegen.

,,Wat dit conflict versterkt is dat ook de politiek over deze onderwerpen meer verdeeld is dan ooit. Waar partijen in de jaren vijftig nog volop samenwerkten en op compromissen aanstuurden, staan partijen tegenwoordig lijnrecht tegenover elkaar. In eerdere conflicten, bijvoorbeeld over religie of over de herverdeling van de economie, was de politiek een stabiele factor. Tegenwoordig vechten partijen elkaar ook de tent uit.’’

Meirevolutie

Het conflict over cultuur is al sinds eind jaren zestig in opkomst, weet Achterberg. Dat begon al met de Meirevolutie in 1968, toen jongeren op verschillende plekken in de wereld in opstand kwamen tegen de ouderwetse mentaliteit in de politiek. Deze generatie jongeren was door grote vooruitgang in onder meer techniek hoger opgeleid en daardoor kritischer op machthebbers. De nieuwe generatie snakte naar vernieuwing. ,,In feite ging het hier ook om culturele verandering’’, zegt Achterberg. In de tijd van Pim Fortuyn eind jaren negentig kwam er bovendien een nieuwe stroming in opkomst: ’nieuw rechts’.

,,Deze stroming werd een verdediger van de nationale cultuur. Sindsdien is de discussie over wat het betekent om Nederlander te zijn eigenlijk geëxplodeerd.’’

En dat geldt niet alleen voor Nederland. In veel Westerse landen woeden vergelijkbare discussies. Zoals Groot-Brittannië en de Brexit en de Verenigde Staten met de ’Happy Holidays-discussie’ (de discussie rondom de benaming ’Kerst’). ,,Kennelijk is de tijd rijp om te onderzoeken wie we zijn en welke cultuur daarbij hoort.’’

Zo’n tijdsgeest biedt ook kansen, volgens Achterberg.

Vriendschappen

,,Ja, het land is verdeeld, maar in die groepen worden nieuwe vriendschappen gesloten, ontstaat een nieuwe cohesie. In die groepen vinden mensen veel houvast. Conflicten zijn er altijd al geweest, het hoort bij onze samenleving.’’

Maar een collectief compromis, dat ziet Achterberg in de nabije toekomst nog niet gebeuren. ,,Ik zie de spanning voorlopig nog niet afnemen.’’