Elselotte Smink Nieuws 24 apr 2018, 07:00

Leestijd: 7 minuten

Wat gaat er gebeuren met de Oostvaardersplassen?

Woensdag is het zover: dan komt de Commissie Van Geel, die onderzoek deed naar de situatie in en de toekomst van de Oostvaarderplassen, met een adviesrapport. De emoties over de omstandigheden van de grote grazers in het gebied laaiden dit jaar ontzettend hoog op.

Er wordt dan ook met hoge verwachtingen uitgekeken naar het advies. Want volgens velen moet er echt iets veranderen in het gebied. Een kleine geschiedenis van het natuurgebied dat wordt verguisd en verafgood. Wat zijn belangrijke gebeurtenissen geweest? Wat zal de toekomst zijn van het gebied en hoe moet het nou met alle grote grazers in de plassen?

Rustige beginjaren

Nico Dijkshoorn (‘niet die DWDD-dichter’) vertelt graag wat er allemaal is gebeurd. Dijkshoorn was in de beginjaren van de Oostvaardersplassen werkzaam bij de Wetenschappelijke afdeling van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, daarna werkte hij bijna twintig jaar als beheerder van het gebied.

In de beginperiode was het vooral een rustig gebied, volgens de natuurliefhebber en vogelspotter. ,,Toch zijn er al vanaf het begin al veel inrichtingswerkzaamheden uitgevoerd en pas later werden de grote grazers geïntroduceerd. Dit gebeurde na veel discussie tussen ambtenaren van twee ministeries en de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders: het gebied werd tot die tijd door vee van boeren en de ganzen ‘gekortwiekt’.”

Heckrunderen en konikpaarden

,,In 1983 werden 35 Heckrunderen uit een dierenpark aangevoerd. Een jaar later kwamen daar 27 Poolse konikpaarden bij, en pas veel later, in 1992, werden er 54 edelherten losgelaten. Deze dieren konden niet zomaar loslopen in het gebied, want dan zouden ze over heel Flevoland uitzwermen. En dus kwam er een hoog hek om het gebied.”

Volgens Dijkshoorn, bevestigd door cijfers van Staatsbosbeheer, groeiden de populaties van de dieren eerst langzaam. ,,In de loop van de jaren negentig ging het ineens hard. In 2003 liepen er al 1000 herten, 650 konikpaarden en 630 Heckrunderen rond in het gebied. De dieren hadden zich razendsnel voortgeplant. Dat zorgde voor problemen, want er was sprake van overbegrazing en een voedseltekort in de winter voor de grote grazers.”

Discussies en commissies

In de daaropvolgende jaren gebeurde er veel in het natuurgebied. Zo leidde de wintersterfte in 2005 tot een Kamerdebat. In 2010 en 2012 leidden filmbeelden van de magere en stervende grazers ook tot discussies in de Tweede Kamer. Door speciale commissies (ICMO 1 en ICMO 2, International Commission on Management of the Oostvaardersplassen) moest worden geadviseerd over een nieuw beleid, zodat er geen sprake zou zijn van lijdende dieren.

Dijkshoorn: ,,Er werden nieuwe richtlijnen opgesteld. In deze richtlijnen staat dat langdurig en onnodig lijden door voedseltekorten maatschappelijk niet acceptabel is en moet worden voorkomen. Dat had tot gevolg dat de beheerders in het park dieren die verzwakt waren, eerder mochten afschieten om ze uit hun lijden te verlossen. Dit wordt ‘vroeg-reactief beheer’ genoemd. Een grote verbetering voor het prachtige gebied.”

Geen natuurlijke dood

De meeste paarden, runderen en edelherten in de Oostvaardersplassen sterven dan ook geen natuurlijke dood, zo is ook te lezen op de website van Staatsbosbeheer. Het vroeg-reactieve beheer houdt in dat in de winter meerdere keren per dag een ronde wordt gedaan om de dieren in de gaten te houden. Maar niet alle dieren worden op tijd gezien door de boswachters, zo schrijft ook Staatsbosbeheer.

Beleid over natuurterreinen

Een belangrijke gebeurtenis was het overdragen van het beleid over de natuurterreinen. Tot voor kort viel dit onder het ministerie van Economische Zaken, maar op 1 januari 2017 werd dit overgedragen aan de provincies. De provincie Flevoland is dus verantwoordelijk voor het beleid, ook voor het beleid van de grote grazers, na een initiatiefvoorstel van SGP en VVD.

Dit voorstel had flink wat kritiek tot gevolg: de partijen SGP en VVD wilden meer recreatie in het gebied. Dijkshoorn: ,,Toen was het hek van de dam. Er werd de indruk gewekt dat de provincie allemaal hotels en lodges wilde gaan bouwen in de Oostvaardersplassen. Dat kan helemaal niet, want het gebied is enorm beschermd omdat het hoort bij de Natura 2000-gebieden.”

Ook Zondag met Lubach besteedde aandacht aan de plannen:

https://www.youtube.com/watch?v=9VuLM4LLJOg

De huidige situatie

Hoe komt het dat de gemoederen dit jaar weer zo hoog opliepen? Dijkshoorn vertelt dat er in de afgelopen herfst meer van deze wilde dieren dan ooit in de Oostvaardersplassen rondliepen. ,,De ruim 5200 grote grazers hadden al snel al het beschikbare voedsel opgegeten. Voor kenners was het al snel duidelijk dat dit tot grote problemen zou leiden.”

De natuurliefhebber wijst op een brief van Stichting Welzijn Grote Grazers (een stichting die zich, zoals de naam doet vermoeden, inzet voor de Heckrunderen, konikpaarden en edelherten in het gebied) gericht aan de directeur van Staatsbosbeheer en de Gedeputeerde Staten.

Versneld afschot

,,Hierin waarschuwden ze voor een naderende crash, waarbij veel dieren zouden komen te overlijden. Ze drongen in de brief aan tot versneld afschot. Dat gebeurde onvoldoende en in februari pakten de media de massale sterfte op. Op social media circuleerden foto’s van de vermagerde en stervende dieren.”

Dit leidde tot meerdere demonstraties, bedreigingen van boswachters, arrestaties en boetes. Staatsbosbeheer ging “met tegenzin” bijvoeren, nadat er door mensen zelf hooibalen werden gevoerd aan de dieren. Dit bijvoeren van Staatsbosbeheer, waarbij op een dag meerdere keren op meerdere plaatsen hooi wordt uitgedeeld door de boswachters, zal binnenkort langzaam worden afgebouwd omdat er dan meer voedsel beschikbaar zal zijn door het groeiende gras.

Het adviesrapport

Afgezien van het bijvoeren zal er misschien nog meer veranderen aan het beleid in de plassen. Dat wordt dus woensdag 25 april bekend: dan komt het rapport van de Commissie Van Geel uit. Eigenlijk zou het al in maart uit zijn gekomen, maar door alle commotie en de protesten werd het uitgesteld.

Wat zou er allemaal in dit rapport kunnen staan? Vanuit verschillende hoeken (waaronder het Wereldnatuurfonds, de Partij voor de Dieren en Staatsbosbeheer) klinkt de roep om een corridor: een verbinding tussen de Oostvaardersplassen en het Horsterwold, een bos bij Zeewolde. De grote grazers zouden zo meer ruimte hebben om te grazen en naar de Veluwe te trekken. ,,Dit plan was al in 2010 op de kaart gezet, maar werd toen door staatssecretaris Bleker geschrapt”, vertelt Dijkshoorn.

‘Kater van de provincie’

Dijkshoorn ziet overigens niet heel veel in dit plan: ,,Ik denk dat de provincie nog met een kater zit, want destijds was er al veel gedaan om de corridor te kunnen aanleggen. Bovendien hebben we vanuit de geschiedenis kunnen zien dat de grote grazers zich heel snel voortplanten. Meer ruimte betekent in dat geval ook meer grazers. En dan misschien nog meer dieren moeten afschieten.”

De oud-natuurbeheerder van de Oostvaardersplassen bepleit dat het aantal grazers teruggebracht moet worden naar 1000. ,,Dan hoef je niet elk jaar gemiddeld 1500, maar 300 dieren af te schieten om de populatie stabiel te houden. Het aantal van de grote grazers zal uiteindelijk afgestemd moeten worden naar de ontwikkeling van wat er groeit in het gebied en hoeveel voedsel er beschikbaar is.” Dijkshoorn heeft wel vertrouwen in het advies van de Commissie Van Geel. ,,Het is spannend, maar door alle aandacht de afgelopen weken, moet er wel iets bruikbaars uit komen.”

Oostvaardersplassen in cijfers

1968
In dit jaar ontstond het gebied in de polder Zuidelijk Flevoland, tussen Lelystad en Almere. Eigenlijk zou het een industriegebied worden, maar er waren geen plannen en dus werd het gebied met rust gelaten. Al snel ontdekten allerlei soorten vogels het gebied.

1975
Halverwege de jaren 70 ontdekten tienduizenden grauwe ganzen de Oostvaardersplassen. Deze hadden al jarenlang niet meer gebroed in Nederland, en hielden het moeras open.

31
De Oostvaardersplassen zijn onderdeel van Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. 31 vogelsoorten die in Europa beschermd zijn, zijn in de plassen te vinden. Voor de vogelkenners: dit zijn onder andere de roerdomp, de woudaap, de kleine zilverreiger, de lepelaar en de blauwe kiekendief.

6000
Het gebied van de Oostvaardersplassen omvat anno 2018 een oppervlakte van 6000 hectare, waarvan 3.600 hectare moeras met open water en rietvelden. Eigenlijk is het gebied nog groter, want bij de plassen horen ook het Hollandse Hout, het Kotterbos, het Oostvaardersveld en het Oostvaardersbos. Bij elkaar ruim 7.700 hectare.

1983
In dit jaar werden de eerste grote grazers geïntroduceerd: de heckrunderen. Later kwamen daar de konikpaarden en edelherten bij.

2005
In 2005 en 2017 werden er rechtszaken gevoerd, waarin centraal stond of de heckrunderen, konikpaarden en edelherten wilde dieren zijn, of gehouden dieren. Dit maakt nogal een verschil: wanneer er sprake is van gehouden dieren, vallen deze onder de Wet Dieren, waar strengere zorgplichten aan verbonden zijn. De rechter bepaalde dat de dieren, mede omdat ze in een gebied lopen dat groter is dan 5000 hectare, onder de Natuurbeschermingswet vallen en daarmee wilde dieren zijn.