Sanne van Rij Nieuws 22 apr 2018, 16:45

Leestijd: 4 minuten

Nul uitgestoken handen, twintig camera’s in de lucht

Voor het oog van een Roosendaals terras probeerde een man zichzelf zaterdagmiddag van het leven te beroven met een koksmes. Omstanders grepen direct naar hun telefoon: niet voor het noodnummer, wél voor een foto of filmpje. De afgelopen jaren gebeurt dit steeds vaker, tot grote frustratie van de politie.

Verkeerde prioriteiten

In de Amerikaanse stad Dallas werden in 2014 twee mensen levend verbrand nadat hun auto in de fik vloog bij een ongeval. Hulp was hierbij in geen velden of wegen te bekennen: niet omdat er geen omstanders aanwezig waren, maar omdat ze te druk waren met het vastleggen van de situatie. Een politieman vroeg omstanders om brandblussers, maar merkte tot zijn ontsteltenis dat niemand reageerde omdat ze zó op hun camera gefocust waren. Hij verklaarde tegenover de Huffington Post dat er ,,iets mis is met je prioriteiten wanneer er iemand sterft voor je ogen, en je er voor kiest om te gaan filmen in plaats van hulp verlenen.”

Brancard op film

Vorig jaar augustus kwam de Nederlandse Ilana met dit onderwerp bij RTL Late Night. In 2014 had ze een ongeluk met een paard: ze viel van een vrachtwagen af waarna het dier bovenop haar viel. Hier heeft ze niet-aangeboren hersenletsel aan overgehouden, waardoor ze niet naar school of werk kan. Toen ze in 2017 bij een paardenevenement last kreeg van hyperventilatie, gebeurde er iets opmerkelijks: terwijl ze op de brancard afgevoerd werd, merkte ze dat ze gefilmd werd door een onbekende. Dit resulteerde in een persoonlijke blog, waarin Ilana het meisje vroeg om het filmpje te verwijderen. Ze schreef: ,,Ik moet gaan verwerken dat al die mensen mij gezien hebben op een manier waarop ik nooit gezien wil worden. Ik heb honderden blikken van starende mensen op mijn netvlies staan. Welke blik dan ook: ze doen me allemaal pijn. Het idee dat dit op film staat, dat nog meer mensen het gaan zien, maakt dit nog erger.”

Beschermen met karton

Deze twee voorbeelden staan niet op zichzelf: er verschijnen continu voorbeelden van dit soort situaties in de media. Begin vorig jaar kwam een 16-jarige fietser om het leven in Almelo, vlakbij een winkelcentrum. De beelden werden niet alleen gefilmd, maar ook online gezet. In 2016 stierf een 78-jarige bestuurder van een vrachtwagen door een zwaar ongeval. Toen de politie aankwam hield een omstander een stuk karton voor de auto van het slachtoffer: het verkeer zou al filmend langs de ravage zijn gereden, terwijl ze het voertuig, kenteken en slachtoffer vastlegden.

Filmen bovenop het slachtoffer

Op sociale media reageren ooggetuigen nu vol ongeloof op het gedrag van sommige omstanders ten aanzien van de zelfmoordpoging in Roosendaal. ,,Er stond een vrouw onbegrijpelijk bovenop het slachtoffer te filmen. Dat ze zich diep schaamt”, schrijft iemand. Een andere ooggetuige kan het ook niet bevatten. ,,In plaats van eerste hulp te verlenen gaat men filmen en lachen. Schamen die zichzelf niet?”

Omstandereffect

Het massaal filmen bij ongevallen is samen te vatten in één woord: het omstandereffect. Dit gebeurt wanneer er sprake is van een noodsituatie of een misdrijf en niemand van de aanwezige groep in actie komt. Mensen zijn kuddedieren die elkaars gedrag zowel bewust als onbewust kopiëren, wat in het omstandereffect maximaal tot uiting komt. Als niemand uit een groep ingrijpt of iedereen juist filmt, is de kans groot dat het individu het ook niet of dus wel doet.

Opvoeding en techniek

Volgens massapsycholoog Hans van de Sande van de Rijksuniversiteit Groningen spelen er daarnaast nog twee andere zaken mee. ,,Ten eerste hebben niet alle mensen een goede opvoeding gehad: dit is van alle tijden. Wanneer je goede manieren van huis uit hebt meegekregen houd je vanzelfsprekend meer rekening met de ander en zijn of haar gevoelens. Dit was vroeger ook al problematisch: toen konden ongevallen nog niet gefilmd worden, maar bleven sommigen wel kijken, zonder verder in te grijpen. Dankzij de techniek kan het nu echter ook vastgelegd worden, en dat is meteen punt twee. Vroeger dacht je nog wanneer iemand toekeek bij een tragische situatie: zou hij of zij staan kijken vanuit medelijden met het slachtoffer? Die gedachte valt vandaag de dag weg wanneer er gefilmd wordt: dan weet je dat het voor het sensationele is. Die algehele gewenning aan techniek maakt dat we een stuk minder rekening houden met de gevoelens van een ander.”

Boetes

De politie deelde al eerder boetes van 239 euro uit aan automobilisten die vanuit hun voertuig een ongeval filmden. Of dit soort maatregelen de ontwikkeling kunnen stoppen, is echter nog maar de vraag.