Sofie Smulders Nieuws 16 feb 2018, 15:59

Leestijd: 4 minuten

Presteren onder druk, hoe gaat dat in zijn werk?

Schaatser Sven Kramer wist donderdag de verwachtingen van de 10 kilometer op het olympisch ijs niet waar te maken. Zelf concludeert de Fries dat hij niet goed genoeg was, dat het gewoon niet gelukt is. In de studio van de NOS trokken de aanwezige oud-schaatsers donderdagavond een andere conclusie: het moet de druk zijn geweest.

Ger Post, schrijver van het boek Stalen Zenuwen – Hoe topsporters presteren onder druk, denkt dat druk een rol gespeeld kan hebben. „Hij zei vooraf dat het zijn belangrijkste race was, waarmee hij zichzelf extra druk oplegde.” De 10 kilometer van acht jaar geleden in Vancouver – die met de verkeerde wissel – is een ander voorbeeld van ‘bezwijken onder druk’. Alleen was het eerder Gerard Kemkers die toen verkrampte.

„Kemkers had te weinig tijd om na te denken. Dat is een van de oorzaken voor bezwijken onder druk, dat er te weinig tijd is om goed na te denken. Een andere oorzaak is dat je juist teveel nadenkt. Een beweging die normaal gesproken op de automatische piloot gaat, daarop grijp je in met bewuste gedachten. Maar daarmee verdwijnt de souplesse en effectiviteit uit een beweging – en vervolgens gaat de prestatie achteruit.”

Tijd, publiek, een kans

Hoe definiëren we druk? Volgens Post is dat een belangrijke vraag om te stellen. Er kunnen verschillende factoren meespelen: tijdsdruk, veel toeschouwers, het feit dat je maar een kans in de zoveel jaar krijgt. Niet alleen topsporters die op gezette tijden bijzondere prestaties moeten neerzetten ervaren druk. Ook mensen die een belangrijke speech moeten geven of een toets moeten maken, kunnen ermee te maken krijgen.

Marije Wielenga van de Online Speechacademy werd in 2017 Nederlands kampioen speechen. Pieken op het juiste moment is iets waar zij heel goed in is. Toen ze dit jaar meedeed aan het NK Pitchen, kreeg ze een blackout. Alhoewel een blackout volgens wetenschappers niet dezelfde oorzaak heeft als een verkramping, speelt druk wel degelijk een rol in dit proces.

„Ik had nooit verwacht dat het me zou overkomen. Maar toen het me gebeurde, wist ik meteen: dit is een blackout. Normaal gesproken speech ik, waarbij je wat meer tijd hebt. Nu ging ik nadenken, schoot ik in de stress en wist ik niet meer wat ik moest doen. Ik voelde me toen vooral heel kwetsbaar”, vertelt Wielenga. „Dat ik deze ervaring nu een keer heb gehad, vind ik eigenlijk wel fijn. Ik heb direct na de mislukte pitch een filmpje opgenomen waarin ik erover vertel. Ik heb dit op social media geplaatst en kreeg er veel positieve reacties op. We zijn allemaal mensen, dat is wat ik ervan heb geleerd. Het is niet zo dat mensen alleen maar van je houden als je wint.”

Wielenga bereidt zich altijd goed voor: „Ik bespreek met anderen hoe ik het aan kan pakken en probeer voor mezelf te bepalen of winst binnen mijn bereik ligt. Wat ik nu hoop, is dat ik een dezer dagen een inzicht krijg: he, hier zat het hem in.” Als het goed gaat, merkt ze dat ook meteen. „Vorig jaar tijdens het NK speechen zat ik zo lekker in het verhaal. Ik stond echt in mijn kracht.” Bij de pitch van afgelopen week gebeurde het tegenovergestelde. „Op de een of andere manier voel je je al zo als je er staat en je begint. Ik stond er, ik was zenuwachtig, het was iets nieuws. Die elementen zouden die blackout wel deels kunnen verklaren.”

Oefenen, oefenen, oefenen

Post: „Het belangrijkste punt dat ik in mijn boek maak is dat je moet oefenen met die lastige situaties. Probeer erachter te komen wat zo’n moment nu zo moeilijk maakt. Heb je dat geanalyseerd, dan kun je dat gaan trainen. Heb je een examen met beperkte tijd, zorg dan dat je een oefenexamen maakt met een stopwatch erbij. Moet je die speech houden voor een groot publiek, oefen dan eerst voor een klein groepje. Zo bereidden Barack Obama en wijlen Steve Jobs hun presentaties ook voor.”

„Tijdens de voorbereidingen willen we onszelf nog wel eens voorhouden dat het allemaal goed komt en dat we vooral aan ons zelfvertrouwen moeten werken”, gaat Post verder. „Het nadeel daarvan is echter dat je dan vooral jezelf goed denkt – en dit niet test. Wil je beter worden en goed presteren, dan zorg je dat je al eens in die situatie geweest bent.” Dat wordt in het geval van topsporters nog vaak vergeten, vindt Post. Zeker als het goed gaat.

„Dan gaat het over Sven en wordt zijn karakter of flow als oorzaak aangedragen voor zijn geweldige prestatie onder druk. Al die keren dat hij tijdens zijn trainingen en wedstrijden onder druk stond worden vergeten. Je ziet alleen het moment van presteren. Als je ziet hoe Obama vol vertrouwen een speech geeft, denk je misschien: ‘als ik net zoveel zelfvertrouwen zou hebben, dan gaat die speech ook zo goed’. Maar dan mis je dus die belangrijke voorbereiding.”