Cerise van Vliet Nieuws 10 jan 2018, 11:39

Leestijd: 5 minuten

Tbs in Nederland: wat is het en wat moet er anders?

Het huidige tbs-systeem moet worden verbeterd. Dat schrijft de Vereniging van tbs-advocaten in een manifest dat aan de Tweede Kamer en de minister van Justitie en Veiligheid wordt aangeboden. Volgens de vereniging zouden veranderingen in het systeem ervoor zorgen dat minder veroordeelden een tbs-behandeling weigeren.

Tbs is een maatregel die in Nederland regelmatig wordt opgelegd. Maar wat is het eigenlijk precies, kan je dit zomaar weigeren en waarom zouden we dit systeem moeten aanpassen?

Tbs staat voor ‘terbeschikkingstelling’ en is een maatregel die de rechter kan opleggen aan verdachten die zich schuldig zouden hebben gemaakt aan een misdrijf waar minimaal vier jaar gevangenisstraf op staat, of voor specifieke misdrijven zoals bedreiging en stalking. Als je tbs opgelegd krijgt, kom je in een forensisch psychiatrisch centrum terecht.

Maatschappelijk gevaar

Volgens de Rijksoverheid zijn sommige daders door een psychiatrische stoornis een gevaar voor onze maatschappij. Om die maatschappij te beschermen, kan de rechter niet alleen een gevangenisstraf opleggen waarmee de persoon in kwestie achter de tralies verdwijnt, maar kan hij ook gedwongen behandeld worden. De tbs duurt tot de rechter vindt dat er geen gevaar meer is voor de maatschappij; als er dus geen kans meer is dat de dader terugvalt in zijn of haar oude gedrag.

Om tbs op te leggen moet dus worden vastgesteld dat de verdachte een psychische stoornis heeft. Aan dit onderzoek werken sommigen niet mee: een weigering. Nu is het natuurlijk zo dat je niet hoeft mee te werken aan je eigen veroordeling, maar door gedragsdeskundig onderzoek te weigeren moet de rechter ervan uitgaan dat je volledig toerekeningsvatbaar bent en daar hoort een hogere straf bij.

Twee soorten

Binnen de term ‘tbs’ zijn er twee soorten te onderscheiden. Tbs met voorwaarden en tbs met dwangverpleging. Aan de hand van het gepleegde misdrijf en de kans op een terugval, bepaalt de rechter welke van de twee opgelegd wordt. Tbs met voorwaarden is de ‘lichtere’ vorm. Hierbij moet de dader zich meestal regelmatig melden bij de reclassering, mag hij/zij een tijd geen alcohol of drugs gebruiken en moet je je psychisch laten behandelen. Het doel is altijd om gedetineerden terug te laten keren in de maatschappij.

De reclassering houdt in dit eerste geval toezicht. De tbs’er met voorwaarden zit vaak in een verslavingskliniek of in een forensisch psychiatrische kliniek (FPK). De tweede soort tbs is dan automatisch de ‘zwaardere’ soort. Dit is tbs met dwangverpleging. Wie dit opgelegd krijgt, is verplicht verpleegd te worden in een gesloten tbs-kliniek. Deze behandeling duurt in principe twee jaar, maar na deze twee jaar mag de rechter dit met één of twee jaar blijven verlengen. Tot de rechter besluit dat de tbs’er zonder gevaar terug de maatschappij in kan.

Geen maximum

Er is nu iets langer dan een jaar (sinds 1 januari 2017) geen maximum meer aan het aantal verlengingen dat een rechter kan opleggen. Op deze manier kan de rechter een tbs’er dus echt net zo lang onder toezicht houden als hij denkt dat nodig is. De dader heeft wel de mogelijkheid tegen elke verlenging in beroep te gaan.

Tbs is dus overduidelijk een straf voor zware misdrijven waarbij daders psychisch niet in orde zijn. Maar wat als ze niet binnen een aantal jaar te genezen zijn? Is er nog een stapje verder? Ja. In Nederland bestaat ook zoiets als ‘longstay’. Daders die een gevaar blijven voor de maatschappij komen hier terecht.

Longstay

Een groot verschil met ‘normale tbs’ is dat het verblijf in de longstay niet meer gericht is op terugkeer in de maatschappij. Je krijgt geen verlof meer om langzaam te wennen aan de wereld buiten de muren en je krijgt geen intensieve behandelingen meer voor de aanwezige psychische stoornis.

Er zijn in totaal elf tbs-klinieken in Nederland. Twee zijn er van de overheid, negen zijn particulier. Bij de particulieren koopt de overheid zorg in. Er is maar één longstay-afdeling in het land. Tbs’ers in de reguliere klinieken hebben recht op verlof zodra de behandelend psychiaters denken dat de patiënt hieraan toe is en dit op een verantwoorde manier kan.

Verlofmarge

Als een tbs’er op verlof wil, moet het Ministerie van Justitie een verlofmarge toestaan. Dat is in het begin een hele kleine marge: denk aan een rondje om de inrichting onder begeleiding. Bij goede resultaten wordt de marge opgerekt en krijgt de dader meer vrijheden. Dit verlof is er om de persoon weer te laten wennen aan het ‘normale’ leven. Elke uitbreiding moet opnieuw worden gekeurd door het ministerie en bij twijfel wordt dit direct ingetrokken.

Dit is precies een van de dingen die de advocaten nu veranderd willen zien. Zij vinden dat de politiek zich minder moet bemoeien met het tbs-systeem. Verlofaanvragen moeten volgens hen door een onafhankelijke rechter bekeken worden, net zoals de verlengingen. Niet door het ministerie.

Achteraf toch tbs

Ook wil de vereniging niet dat er achteraf nog tbs kan worden opgelegd aan verdachten die niet mee willen werken aan een psychiatrisch onderzoek. Tbs-advocaten noemen dat in hun manifest „onuitvoerbaar, onnodig en zelfs gevaarlijk”. Op dit moment is het in Nederland helemaal niet mogelijk om achteraf tbs op te leggen aan verdachten die geen psychiatrisch onderzoek toestaan, maar minister Dekker van Veiligheid onderzoekt deze mogelijkheid wel. De advocaten proberen dit dus voor te zijn.

Ten slotte pleiten ze voor minder wisselingen van werknemers in de tbs-klinieken door vroegtijdig vertrek, ziekte en pensioen en voor betere door- en uitstroming van tbs’ers.