Jeroen Haverkort Nieuws 9 nov 2017, 17:47

Leestijd: 3 minuten

‘We snappen niks van deze supernova’

Een opvallend ruimtefenomeen plaatst wetenschappers voor een raadsel: supernova iPTF14hls lijkt maar niet te willen doven. Terwijl de normale levensduur van een supernova zo’n honderd dagen is, houdt deze het al drie jaar vol. „Zoiets als dit hebben we nog nooit gezien”, zegt Rob van den Berg, directeur van Space Expo in Noordwijk. „We staan voor een compleet raadsel en dat is de reden waarom we in rep en roer zijn. Naast het feit dat de iPTF14hls langer straalt dan gebruikelijk, schijnt hij ook nog eens een aantal keren geëxplodeerd te zijn. We snappen er met zijn allen niks van en dat maakt het zo interessant, want de wetenschap leeft van raadsels oplossen. Deze supernova voldoet op geen enkele manier aan de theorieën die er bestaan over supernova’s.”

Kernernergie

Maar wat is nu precies een supernova? „Veel mensen denken dat sterren branden”, zegt Hoogleraar Vincent Icke van de Universiteit Leiden. „Maar sterren branden niet, want in de ruimte is geen zuurstof. Sterren stralen dankzij kernenergie waarbij waterstofkernen worden omgezet in zwaardere elementen, zoals bijvoorbeeld ijzer. De energie die daarbij vrijkomt maakt de ster ontzettend heet. Maar uiteindelijk is de kernbrandstof op en stort het binnenste van de ster in elkaar. De buitenlagen worden daarbij afgestoten. Bij zware sterren, die meer dan acht maal zoveel massa hebben als onze zon, gaat dat met grof geweld. Als dit gebeurt, is er sprake van een supernova. Dat is de heftigste manier waarop een ster kan ontploffen. Gedurende een of twee maanden straalt zo’n supernova net zo helder als een heel sterrenstelsel met honderd miljard sterren erin. Uiteindelijk dooft hij langzaam en ontstaat er een dwergster of een zwart gat. Het fenomeen supernova is erg belangrijk, want alle elementen, behalve waterstof, waaruit de aarde bestaat en waaraan wij ons leven danken zijn op die manier in de ruimte verspreid.”

Zo ziet een supernova eruit:

Gevaar?

Maar wat gebeurt er nu als zo’n supernova ontstaat in de buurt van de aarde? „Als dat verder dan vijftig miljoen lichtjaren van de aarde plaatsvindt, zijn we oké”, zegt Van den Berg. „Maar als het dichterbij gebeurt, kunnen we last krijgen. Dit kan variëren van temperatuurveranderingen tot dodelijke straling, dat ligt aan de afstand. Volgens wetenschappelijke berekeningen zal dit pas het geval zijn over zo’n tweehonderd miljoen jaar. Daarbij komen er gemiddeld maar drie supernova’s per eeuw voor in ons melkwegstelsel. Simpelweg omdat zulke zware sterren zeldzaam zijn. Wanneer de zon explodeert? Dat duurt naar schatting nog 4,5 miljard jaar.”

Icke denkt dat de iPTF14hls, die ruim vijfhonderd miljard lichtjaren van de aarde verwijderd is, misschien een dubbelster is. „Dat zijn twee sterren die in een baan om elkaar heen draaien waarvan er eentje steeds een beetje ‘ploft’ door de nabijheid van de andere. Ik heb daaraan met mijn promovendus Nicola Clementel al onderzoek gedaan. Wij deden berekeningen aan de superzware dubbelster Eta Carinae om te begrijpen hoe zo’n systeem tekeergaat. Heel boeiend, want misschien wordt de iPTF14hls binnenkort een dubbele neutronenster of zelfs een dubbel zwart gat.”

De naam

Waarom krijgt een supernova een moeilijke naam als iPTF14hls? „Er zijn naar schatting zo’n tweehonderd miljard sterrenstelsels met daarin ook nog eens zo’n tweehonderd miljard sterren”, zegt Van den Berg. „Het is niet te doen om iedere aparte ster een naam te geven. Dat doen we alleen bij de sterren die we met het blote oog kunnen zien. Andere sterren krijgen een code, dat is een internationale afspraak. Zo ook de iPTF14hls. De eerste letters staan voor de instelling die hem heeft ontdekt, dan volgt er een cijfer en hls staat voor het sterrenstelsels waarin deze supernova zich bevindt.”