Jeroen Haverkort Nieuws 12 okt 2017, 14:53

Leestijd: 4 minuten

Historicus Westad: Bom kan elk moment barsten

Donald Trump en Kim Jong-un zijn straatvechters en de wereld is uit balans. De gerenommeerde historicus Odd Arne Westad maakt zich grote zorgen. „De bom kan letterlijk ieder moment barsten.” Westad is hoogleraar VS-Azië Relaties aan Harvard University en geeft daar les op de Kennedy School of Government. De Noor schreef The Global Cold War (2005), dat de prestigieuze Bancroft Prize won, en Decisive Encounters (2003), het standaardwerk over de Chinese burgeroorlog. Ook werkte hij mee aan de driedelige Cambridge History of the Cold War (2010). Hij wordt wereldwijd geprezen om zijn inzichten, kennis en diplomatie. Afgelopen maand kwam zijn naslagwerk De Koude Oorlog, een wereldgeschiedenis uit. Als iemand de relatie tussen de Verenigde Staten en Noord-Korea kan duiden, dan is hij het wel.

U bent gespecialiseerd in de Koude Oorlog. Herhaalt de geschiedenis zich?
In vele opzichten wel. De hoofdrolspelers zijn dezelfde landen als zeventig jaar geleden: de VS, Rusland, China en beide Korea’s. Alleen is de context anders en dat baart mij grote zorgen. Vroeger had je twee grootmachten die militair gezien aan elkaar gewaagd waren, waardoor er een soort van balans was in de wereld. Die balans is er nu niet meer. De VS en de toenmalige Sovjet-Unie, nu Rusland, handelden toen uit een ideologie. Die was maatgevend, maar dat is al lang niet meer het geval.

U bedoelt het kapitalisme versus het communisme?
Precies. De wereld werd gedomineerd door twee supermachten die als uitgangspunt hadden dat alleen hun eigen systeem goed was en dat van de ander per definitie heel slecht. Ze projecteerden dat systeem op andere landen. Door het verloop van de Tweede Wereldoorlog kwam dit in een stroomversnelling.

Kunt u dat kort uitleggen voor onze lezers die vroeger niet goed hebben opgelet bij geschiedenis?
Een aantal landen in Oost-Europa werd bevrijd door de toenmalige Sovjet-Unie dat daarna aanwezig bleef in die landen. In 1948 volgde een machtsovername in het democratische Tsjechoslowakije en in 1949 werd de Duitse Democratische Republiek opgericht. Hiermee werd het hele ‘Oostblok’ communistisch. De Sovjet-Unie deed dit om zich naar eigen zeggen te wapenen tegen de expansiedrift van de Amerikanen die in 1947 het Marshallplan in het leven riepen. Dit was een hulpprogramma om alle landen in Europa de mogelijkheid te bieden tot economisch herstel. De Sovjet-Unie verbood de Oostbloklanden mee te doen aan het Marshallplan. Maar beide landen geloofden dat de ‘oude’ maatschappijen, gebaseerd op lokale identiteit, standsverschil en een sterke band met het verleden, volkomen achterhaald waren’. De Koude Oorlog ging toen over de maatschappij van de toekomst, over een herindeling van de wereld. Alleen hadden beide landen een andere opvatting hoe die maatschappij eruit moest zien en hoe dit bereikt moest worden. De oorlogen in Korea, Vietnam, Cuba en Afghanistan, waren indirecte oorlogen tussen de VS en de toenmalige Sovjet-Unie. Maar die ideologie is nu dus weg gevallen. Het is anno 2017 weer eigen volk eerst, daarna komt de rest van de wereld. Zo neemt het Amerikaanse Congres in hun beleid nadrukkelijk afscheid van hun rol als ‘leider van de vrije wereld’. De balans is nu weg, waardoor een klein land als Noord-Korea te lang haar gang heeft kunnen gaan.

Is die koerswijziging te wijten aan Donald Trump?
Nee, het zat er al aan te komen. Overal in de wereld groeit het populisme, worden tegenstellingen uitvergroot. Dus ook in Amerika. Je hebt goede leiders nodig om die tendens in goede banen te leiden. Maar wij zitten nu opgescheept met een Amerikaanse president die deze gevoelens voedt en die in vergelijking tot zijn voorgangers niet de bagage heeft om met een internationale crisis om te gaan. De taal die Trump bezigt gooit alleen nog maar meer olie op het vuur. Hij is een straatvechter, maar dat is Kim Jong-un ook. Noord-Korea houdt mij wakker. Zij geloven werkelijk dat zij de ‘hoop van de wereld’ zijn. De dreiging van een atoomoorlog is nu groter dan in 1962 tijdens de Cubacrisis. Toen had je twee supermachten die wisten wat de consequenties waren, ik vraag me af of deze twee leiders dit ook beseffen. Alle ingrediënten voor een Derde Wereldoorlog zijn aanwezig.

Dat klinkt somber. Heeft u nog bemoedigende woorden?
Geduld en diplomatie, maar dat kost heel veel tijd. De enige oplossing is dat er achter de schermen bemiddeld wordt en dat Noord- en Zuid-Korea er op een gegeven moment onderling uitkomen. Het is te hopen dat de geschiedenis zich in dit opzicht ook herhaald zoals bij de eenwording van Duitsland. Net zoals West-Duitsland toen is Zuid-Korea nu een economisch succesvol land. De inwoners van Noord-Korea zijn de sleutel tot de oplossing van dit probleem, net zoals de Oost-Duitse bevolking dat dertig jaar geleden was.