Jeroen Haverkort Nieuws 30 aug 2017, 14:48

Leestijd: 4 minuten

Poetins arm reikt ook tot in Nederland

We worden de laatste tijd doodgegooid met de term ‘fake news’. Maar hoe dreigend is het? En hoe bestrijd je fake news? Generaal Wilfred Rietdijk luidt in een interview met de Volkskrant de noodklok. Volgens de strategisch adviseur Nationale Veiligheid en Cyber bij Defensie moet er snel een breed gedragen organisatie komen die digitale dreiging, zoals manipulatie en beïnvloeding via fake nieuws, vanuit het buitenland in kaart brengt. Ook oppert Rietdijk voor een samenwerking tussen overheid en belangrijke media.

Groot gevaar

Tim Sweijs van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) is blij met de uitspraken van Rietdijk. „Buitenlandse inmenging in onze democratie is een groot gevaar, het is een maatschappelijk probleem. Hoe duidelijker dit is bij het grote publiek, hoe beter wij ons kunnen wapenen.” Het HCSS deed in maart dit jaar een paar aanbevelingen op welke manier Nederland zich tegen Russische desinformatie kan beschermen en komt binnenkort met een rapport. „Onze democratie wordt ondermijnd”, zegt Sweijs, een van de auteurs van dat rapport. „Russische troll legers overstelpen websites met antiwesterse boodschappen die verwarring zaaien. Doelbewust worden reputaties besmeurd, niet alleen van politici en bestuurders maar ook van journalisten en onderzoekers. Zo wordt er onzekerheid gezaaid en maatschappelijke verdeeldheid geoogst over thema’s die het publieke en politieke debat domineren.”

Contact met Kamerleden

Het verspreiden van fake news is een manier waarop Rusland, maar ook landen als China, Iran en Sudan, proberen de westerse macht aan te tasten. „Soms gebeurt dit via gefabriceerde onwaarheden”, aldus Sweijs. „Vaker gaat het om gemanipuleerde berichten die net niet waar zijn. Hiermee ontstaat juist extra verwarring. Vals nieuws vertroebelt de publieke discussie die gebaat is bij een open, kritische en eerlijke uitwisseling van verschillende inzichten. Wanneer er sprake is van moedwillige manipulatie op grote schaal, ondermijnt dit de geloofwaardigheid van het democratisch systeem.”

Met Russische inmenging denken we al snel aan Trump en Amerika, maar de arm van Poetin reikt ook tot Nederland. „Denk aan de Russische propaganda-activiteiten rond de bevindingen over het neerschieten van vlucht MH17”, komt Sweijs met een voorbeeld. „Een emotionele zaak voor veel Nederlanders. Rusland bracht de bevindingen van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid in diskrediet. Ook bij het Oekraïne referendum was er Russische inmenging. Er werden Russen naar Nederland gestuurd die zich voordeden als Oekraïners die tegen het referendum waren. Met valse informatie probeerden ze het proces te sturen. Er is zelfs contact geweest met Kamerleden. Ontzettend schadelijk natuurlijk.”

Belangrijke rol media

De hamvraag is nu hoe wij onze democratie moeten beschermen tegen inmenging van buitenaf. Volgens Sweijs moet propaganda in ieder geval niet met propaganda worden bestreden. „Dat wekt geen vertrouwen bij mensen. We moeten zorgvuldig natrekken of beweringen en berichten wel waar zijn en waar deze valse berichten precies vandaan komen. Fake news moet snel, nauwkeurig en zorgvuldig worden ontmanteld met feiten. Zo wordt er gewerkt aan ‘bots-exposers’ op Twitter. Je moet de sterke overtuiging hebben dat op de lange termijn de waarheid overwint.”

Hierbij is een belangrijke rol weg gelegd voor de media. Sweijs beaamt dat een samenwerking tussen overheid en media, zoals Rietdijk voorstelt, gevoelig ligt. „Mensen denken dan al snel aan censuur. Maar het is belangrijk dat de bevindingen van fake news zo veel mogelijk bekend worden gemaakt. De overheid kan dit meteen doorspelen aan de media. Zij kunnen er dan mee doen wat ze willen. Zo werkt het nu toch ook? Aan de onafhankelijkheid van de journalistiek mag niet getornd worden. Het wordt niet voor niets de vierde pijler genoemd van onze democratie. Maar wij moeten met zijn allen daar dan ook in willen investeren. Goede onderzoeksjournalistiek kan alleen bestaan als daar ook de financiële randvoorwaarden voor geboden worden.”

Het Russische cyberleger

Geschat wordt dat Rusland ten minste 300 miljoen dollar besteedt aan een cyberleger van zo’n duizend mensen. Boodschappen worden actief verspreid via social media als Facebook, Twitter en Instagram en de commentaarpagina’s van Russia Today (RT) en Sputnik. Enkele voorbeelden van fake news zijn:

21 juli 2017: Het publiceren van gemanipuleerde satellietbeelden om Oekraïne te beschuldigen van het neerhalen van de MH17.

1 april 2015: Het publiceren van ‘gelekte documenten’ van een bijeenkomst van het NATO StratCom Centre Of Excellence in Riga. Deze documenten verklaren dat Rusland steeds populairder wordt in het Zuiden en Oosten van Oekraïne.

27 maart 2016: Insinuatie dat Bondskanselier Merkel een selfie heeft genomen met een van de terroristen van de aanslagen in Brussel. De persoon op de foto is echter een willekeurige Syrische vluchteling.

31 januari 2017: De Franse presidentskandidaat Emmanuel Macron zou homoseksueel zijn. Begin februari komt ook het bericht dat Macron een ‘Amerikaans agent’ zou zijn die de financiële sector van de VS vertegenwoordigt.