Wouter van Loon Nieuws 19 apr 2017, 06:30

Leestijd: 4 minuten

Referendum Turkije: hoe nu verder?

Met een nipte meerderheid stemde Turkije in met een reeks wijzigingen in de grondwet, waardoor president Recep Tayyip Erdogan veel meer macht krijgt. 51 procent van de Turken stemden met de wijzigingen in. Maar de strijd lijkt nog niet gestreden, want de oppositie denkt dat er fraude is gepleegd en wil een onderzoek. Hoe nu verder?

Waar stemden de Turken mee in?

Het presidentschap is in Turkije een ceremoniële functie, een beetje vergelijkbaar met die van de koning in Nederland. De echte macht ligt bij de premier. Maar Erdogan – sinds 2014 president – wil daar verandering in brengen, en daar moet de grondwet voor gewijzigd worden. Daar ging het referendum van zondag over.

Met de wijzigingen wordt Erdogan nog veel machtiger dan hij als premier was. Zo kan hij straks allerlei beslissingen nemen zonder dat het parlement daar iets over te zeggen heeft, zoals het benoemen van rechters of de inzet van het leger. Hij kan bovendien decreten afkondigen, waardoor regels al in gang gezet kunnen worden zonder tussenkomst van het parlement. En de president kan het parlement laten ontbinden.

Daarnaast zijn de verkiezingen voor het parlement en de president op dezelfde dag. De kans is groot dat de stemmers in dezelfde richting kiezen, waardoor de president praktisch altijd een meerderheid in het parlement heeft. De nieuwe wetten moeten vanaf 2019 ingevoerd worden. Dan zijn er ook nieuwe presidentsverkiezingen, die Erdogan natuurlijk hoopt te winnen.

Wat wil Erdogan met die macht doen?

Bij zijn overwinningsspeech liet Erdogan de menigte het al scanderen: het eerste wat hij wil doen is de doodstraf invoeren. Dat heeft te maken met de couppoging van vorig jaar: een deel van het leger probeerde Erdogan met geweld af te zetten, en daarbij vielen ruim 200 doden. De poging mislukte nadat aanhangers van Erdogan de straat op gingen. De Turkse president wil de daders hard straffen, en dus de doodstraf weer invoeren.

https://www.youtube.com/watch?v=foquftyxLoo

Critici vrezen dat Erdogan zijn nieuwe macht gaat gebruiken om tegenstanders uit de weg te ruimen. Hij krijgt immers grote zeggenschap over de rechterlijke macht, en de afgelopen jaren liet hij al veel journalisten, politici en academici oppakken.

Wat is er volgens de oppositie gebeurd?

Oppositiepartijen zeggen dat er fraude is gepleegd, en dat het nee-kamp wel eens gewonnen zou kunnen hebben. De leider van de oppositiepartij CHP zet bijvoorbeeld grote vraagtekens bij de rol van de Kiescommissie, dat de stemmen telt. Ook de Koerdische partij HDP vermoedt fraude.

Op het laatste zijn stembiljetten die geen officiële stempel hadden, goedgekeurd, meldt Reuters. Er zijn beelden opgedoken van leden van de Kiescommissie die stembiljetten achteraf alsnog zo’n stempel geven.

https://twitter.com/KemalAta34/status/853666681176158209

Andere organisaties melden ook ongeregeldheden. Zo werden waarnemers in sommige stembureau’s geweigerd. In andere stembureau’s zaten gewapende beveiligers, die niet genoeg afstand hielden tot de stemmers, die zich daardoor geïntimideerd konden voelen. In sommige plaatsen moesten mensen zelfs in het openbaar hun stem uitbrengen, stellen mensenrechtenorganisaties.

Wat wil de oppositie nu doen?

De oppositie eist een hertelling: de CHP wil dat twee miljoen stemmen opnieuw worden bekeken, en de Koerdische HDP eist zelfs dat twee derde van de stemmen worden herteld. Het is de vraag of dat gaat gebeuren, want de partij van Erdogan rept met geen woord over fraude en de Kiescommissie trekt zich ook niets aan van de klachten, en heeft al gezegd dat de uitslag definitief is. De Kiesraad staat bovendien onder toezicht van de Turkse overheid, dus de kans is klein dat die gaat toegeven dat er iets is misgegaan.

De partijen kunnen naar de rechter stappen om de uitslag aan te vechten. Hun aanhangers zijn bovendien de straat op gegaan. Sommigen namen potten en pannen mee om op te slaan, om zo aandacht te vragen voor de fraude. Overigens gingen ook aanhangers van Erdogan de straat op om de overwinning te vieren.

Crowds in #Beşiktaş, Istanbul protesting the announced results of the referendum in #Turkey pic.twitter.com/wT2X7hWX90

— goktay koraltan (@goktay) April 16, 2017

De druk kan nog verder opgevoerd worden als ook internationale waarnemers hun vraagtekens zetten bij de uitslag. Meerdere EU-leiders hebben al gezegd hun bevindingen af te wachten.

Wat betekent dit voor Erdogan?

Erdogan heeft wat hij wilde: mits hij in 2019 wordt herkozen, is hij de machtigste man van Turkije sinds de val van het Ottomaanse rijk in de Eerste Wereldoorlog. Maar het was niet de klinkende overwinning waarop hij hoopte.

Het ja-kamp had de afgelopen maanden een onbeperkt budget om campagne te voeren, had alle media in handen en intimideerde de oppositiepartijen. En toch werd het een nipte overwinning: ‘slechts’ 51 procent van de stemmers koos voor ‘ja’. In de grote steden, zoals Istanbul en Ankara, was een meerderheid tegen.

Erdogan krijgt dus te maken met een verdeeld land. Ook binnen zijn eigen partij zijn er zorgen over de enorme macht die Erdogan krijgt. De positie van de president leek tot voor kort onaantastbaar, maar blijkt nu toch fragieler dan gedacht.