Ingelise de Vries Nieuws 7 feb 2017, 14:15

Leestijd: 4 minuten

Vijf vragen over de blanco stem

Op 15 maart mag elke Nederlander van boven de 18 weer naar de lokale stembus om zijn of haar stem op een politieke partij uit te brengen. Met 28 partijen kan die keuze best lastig zijn. En er is nog een 29e optie: de blanco stem. Maar wat is de blanco stem? En heeft dat wel zin?

1 Wat is blanco stemmen?

Blanco stemmen gebeurt regelmatig bij vergaderingen, maar het kan ook tijdens de verkiezingen. Het geeft vaak aan dat je ergens neutraal instaat, geen keuze kunt maken of het is een proteststem. Je kunt bijvoorbeeld protesteren tegen de manier waarop de stemming verloopt. Misschien ben je het op 15 maart met geen enkele partij eens, dan kun je blanco stemmen. Je stemt blanco door geen enkel vakje in te kleuren. Kleur je er meer in of schrijf je op het biljet, dan is je stem ongeldig. Beide stemmen worden alleen meegeteld in de opkomst, al worden ze wel apart geteld.

2 Waar komt het vandaan?

Dat meerdere vakjes inkleuren werd weleens gedaan omdat mensen blanco wilden stemmen. Tot 1970 gold er in Nederland een opkomstplicht, kwam je niet naar het stembureau, dan betekende dat een boete. Genoeg mensen die niet wilden stemmen, maar wel moesten. Zij besloten het biljet blanco te laten om hun proteststem uit te brengen. Sinds 2008 tellen zowel blanco stemmen als ongeldige stemmen alleen mee voor de opkomstcijfers, je stem gaat dus niet automatisch naar een bepaalde partij.

Bij een referendum is blanco stemmen wél heel essentieel. Er is namelijk een opkomstpercentage dat moet worden gehaald. Komen er te weinig mensen, dan is het referendum niet bindend. Als er dus 100 mensen moeten stemmen die komen allemaal opdagen, dan is het referendum nog steeds bindend, ook als er 70 mensen blanco stemmen.

3 Wanneer stem je blanco?

Je stemt blanco om verschillende redenen. Het kan een proteststem zijn omdat je het niet eens bent met de manier waarop het stemmen in zijn werk gaat. Ook kan het zijn dat er geen enkele partij is waar jij je in kunt herkennen. Of misschien zie je door de bomen het bos niet meer, wat met 28 partijen geen gekke gedachte is. Het kan natuurlijk ook zijn dat je je te weinig hebt kunnen of willen verdiepen in de programma’s, maar je wel wil stemmen. Een blanco stem bij een referendum kan ook nog worden uitgebracht omdat het voorstel onduidelijk is of omdat je vindt dat hier niet gestemd over had moeten worden.

4 Wat is het verschil met onthouding?

Onthoud je je van het stemmen, dan betekent het dat je niet naar de stembus gaat om je biljet in te leveren. Dat is bij blanco stemmen niet het geval; je gaat wel naar de stembus en je levert ook je stem in. Je maakt dan bewust gebruik van je democratische recht. Je stemt echter niet op een specifieke partij en de daarbij horende politicus.

Als je blanco stemt, moet je dat wel op de juiste manier doen. Je stem kan doordat het biljet niet goed wordt ingevuld namelijk ook nog als ongeldig worden verklaard. Dat maakt voor de uitslag niet uit. Maar als je een statement wil maken weer wel, je stem belandt in de statistieken na de verkiezingen dan namelijk op de verkeerde stapel.

5 Heeft het zin?

Bij een referendum heeft het wel degelijk zin, mits het opkomstpercentage wordt gehaald. Bij Tweede Kamerverkiezingen is het een ander verhaal. Een blanco stem wordt apart geteld, maar invloed heeft het niet. Na de verkiezingen wordt bekendgemaakt hoeveel mensen blanco stemmen, je stem belandt uiteindelijk dan ook alleen in een totaal getal.

Dat zou wel anders moeten kunnen, betoogde Metro’s oud-columnist Luuk Koelman in 2012. Wanneer er genoeg blanco stemmen zijn, zou dat volgens hem een lege zetel moeten kunnen opleveren. „Hoe kan het dat 65.000 stemmen op een partij een Kamerzetel opleveren, terwijl 65.000 blanco stemmen dat niet doen? Een blanco stem is toch ook een stem? […] Mijn stelling: in een echte democratie behoren 65.000 blanco stemmen één lege Kamerzetel op te leveren. Wat een geweldig beeld zou dat zijn. Stel je voor: tien procent van de kiezers stemt blanco. Dat zijn dan vijftien lege Kamerzetels, vier jaar lang. Een sterker signaal aan de politiek lijkt me nauwelijks denkbaar.” Inmiddels zijn er overigens 85.000 stemmen nodig voor een zetel.