Wouter van Loon Nieuws 10 mei 2016, 12:12

Leestijd: 3 minuten

Hoe machtig is ‘sultan’ Erdogan?

De vluchtelingencrisis, de rel rond de arrestatie van Ebru Umar, de aanklacht tegen de Duitse komiek Jan Böhmermann: de Turkse president Recep Erdogan speelt het afgelopen jaar een hoofdrol in de Europese politiek. Hoe machtig is Erdogan?

Absolute meerderheid in parlement

Erdogan richt in 2001 de AK-partij op, een politieke beweging met een duidelijke islamitische inslag. De overheid en het leger bekijken de partij wantrouwend, want deze komt onder meer voort uit een politieke partij die eerder was verboden. Zelf heeft Erdogan ook in de gevangenis gezeten, en hij mag niet politiek actief worden.

Desondanks grijpt de partij al in 2002, een jaar na de oprichting, de macht. De partij kreeg direct een absolute meerderheid in het parlement. Dat is in Turkije overigens niet uitzonderlijk, maar in de jaren voor de opkomst van de AK-partij haalde de grootste partij de 50 procent bij lange na niet.

In 2015 leek de macht van de AK-partij even tanende. Het was een jaar vol demonstraties tegen Erdogan, en zijn partij verloor de absolute meerderheid in het parlement. Omdat onderhandelingen tot het vormen van een coalitie op niets uitliepen, werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Daar won de partij van Erdogan de absolute meerderheid in het parlement terug.

Erdogan is al lang aan de macht

In eerste instantie kan Erdogan geen premier worden, omdat hij heeft vastgezeten en niet politiek actief mag zijn. Erdogan heeft namelijk in zijn functie als burgemeester van Istanbul een islamitisch gedicht voorgedragen, en dat is tegen de seculiere principes van de Turkse staat. Daarom wordt na de winst in de eerste verkiezingen Abdullah Gül premier. Onder zijn gezag worden de sancties tegen Erdogan al snel opgeheven, waarna Erdogan president wordt.

In 2003 wordt Erdogan alsnog premier. Hij blijft dat tot augustus 2014. Uitzonderlijk lang in Turkije, want de meeste premiers houden het maar een paar jaar vol. Alleen Ísmet Ínönü was in de jaren 20 van de vorige eeuw langer premier, maar deed dat in meerdere termijnen die steeds werden onderbroken. Erdogan is een goede elf jaar achter elkaar premier geweest, en werd direct daarna president. Hij wordt mede daarom ook wel de ‘sultan’ genoemd, naar de leiders van het Ottomaanse Rijk die soms tientallen jaren aan de macht waren.

Dat Erdogan zo lang aan de macht kan blijven, zegt iets over zijn macht: het verleden van Turkije staat bol van de staatsgrepen, maar tijdens het bewind van Erdogan is daar geen enkele sprake van.

Inmiddels is Erdogan dus geen premier meer: interne partijregels schreven voor dat hij niet nog een termijn premier mocht zijn. Hij werd daarom president. Dat is in principe een ceremoniële functie, maar Erdogan probeert de macht van de premier naar de president te verplaatsen. Vanaf 2014 was Ahmet Davutoğlu premier, maar die kondigde vrijdag aan te gaan aftreden. En dat doet hij niet vrijwillig, zo benadrukte Davutoğlu. Dat wijst op een machtsstrijd binnen de AK-partij tussen Erdogan en Davutoğlu, die Erdogan heeft gewonnen.

Erdogan houdt journalisten onder de duim

In 2014 werden tientallen journalisten vrijgelaten, maar een jaar daarop steeg het aantal arrestaties weer. En ook in 2016 werden weer verschillende journalisten opgepakt. In Nederland is het geval van Ebru Umar natuurlijk bekend, maar in april werden in één week ook vier andere buitenlandse journalisten opgepakt.

Sinds Erdogan in 2014 als president aantrad, zijn er tegen de tweeduizend mensen vervolgd omdat ze de president beledigd zouden hebben. Daarnaast wordt Twitter met regelmaat afgesloten en dient Turkije meer dan welk land dan ook verzoeken in om tweets te verwijderen of accounts te blokkeren.