Julia Osendarp Geld & Carrière 14 aug 2024, 10:55

Leestijd: 3 minuten

‘Basisinkomen’ drijft weer boven, maar wat houdt dat precies in?

Een basisinkomen? Daar klinken al een tijd geluiden over. Het zou namelijk een alternatief kunnen zijn op ons huidige toeslagensysteem. Maar wat houdt dat basisinkomen precies in? En wat zijn de argumenten van voor- en tegenstanders?

Het Nederlandse toeslagenstelsel kent nogal wat hiaten. Politieke partijen als VVD en NSC stellen dat het stelsel ‘duur’ en ‘onduidelijk’ is. Sommige Nederlanders hebben recht op toeslagen (huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag, kindgebonden budget) omdat zij een laag inkomen hebben. Maar daartegenover staat dat toeslagen wegvallen als zij meer gaan verdienen. Oftewel: is het dan wel interessant om meer te gaan werken?

Falend toeslagensysteem

De Correspondent haalt nu het basisinkomen aan. Iets waar schrijver en Correspondent-auteur Rutger Bregman al vaker over begon. En ook volgens Correspondent-redacteur Simon van Teutem zou het basisinkomen een alternatief voor het toeslagensysteem kunnen zijn.

Onderzoek naar basisinkomen

Wat het basisinkomen simpel gezegd is? ‘Geef mensen een vast bedrag om maandelijks rond te kunnen komen.’ In Nederland vonden een paar kleine gemeentelijke toetsten plaats met zo’n concept. Maar in Amerika experimenteerden ze wel met het basisinkomen. Ook De Telegraaf schreef over dit onderzoek.

Hoe dat Amerikaanse onderzoek werkte? Een groep van duizend Amerikanen kreeg drie jaar lang een vast maandelijks bedrag van 1000 dollar. Een andere groep kreeg iedere maand 50 dollar. Een bedrag dat veelal werd uitgegeven aan eten, huur, vervoer en het helpen van vrienden en familie.

Voor- en tegenstanders van basisinkomen

Zo’n basisinkomen kent voor- en tegenstanders. Welke nadelen kleven er aan zo’n vast bedrag? Eén daarvan is dat ontvangers mogelijk minder gaan werken. ‘Gratis geld’ moedigt niet aan om meer te werken, denken sommigen. En minder werkende mensen betekent minder belastinginkomsten voor voorzieningen als onderwijs of de zorg. Van Teutem haalt aan dat kleinere studies deze twijfel ontkrachtten, maar het Amerikaanse onderzoek toont aan dat mensen wel minder gingen werken. Ook is er een groep critici die denkt dat de bevolking zo financieel te afhankelijk wordt van de overheid en dat dat niet altijd zozeer gunstig is.

Het ging om een paar procenten in werkuren of langer werkloos blijven. Al rekent Van Teutem mee dat die paar procenten invloed hebben op de belastinginkomsten en uitgaven van het basisinkomen. Daarnaast noemt hij dat het effect groter kan zijn op mensen die relatief meer verdienen. „Als je een basisinkomen geeft aan midden- en hoge inkomens, is het effect misschien wel sterker.”

Gezondheidsvoordelen

Veelal ouders met kinderen bleken minder te gaan werken met een basisinkomen. „Ze ruilden betaald werk in voor onbetaald werk: zorgen voor hun kroost.” Ook waren er twintigers die langer gingen studeren. Onder de dertigers nam de hoeveelheid betaald werk niet significant af.

Het basisinkomen had volgens het Amerikaanse onderzoek geen gezondheidsvoordelen, iets dat wel geclaimd wordt door voorstanders. De onderzoekers zagen wél dat deelnemers vaker naar de tandarts en het ziekenhuis gingen. Bij de Amerikanen bleek dat ook de alcoholconsumptie en misbruik van pijnstillers afnam.

De onderzoekers zagen in het eerste jaar van het ontvangen van een basisinkomen een daling van het stressniveau. Maar die was in het tweede en derde jaar alweer verdampt.

Basisinkomen ‘geen wondermiddel’

En of het basisinkomen tot zinvoller werk leidt? Nee, de onderzoekers vonden helemaal geen bewijs dat de kwaliteit of invulling van banen beter werd. 

„Laten we eerlijk zijn: dit onderzoek laat zien dat het basisinkomen geen wondermiddel is dat de arbeidsvreugde naar grotere hoogten stuwt, de gezondheid binnen enkele jaren een boost geeft, bullshit jobs uitroeit en van de wereld een walhalla maakt”, schrijft Van Teutem.

Correspondent pleit voor experiment

Maar toch vindt hij niet dat het basisinkomen in Nederland van tafel moet worden geveegd. Want dit bedrag zou kunnen helpen bij de huidige problemen van het toeslagenstelsel, regelingen rondom armoede en dakloosheid en de toename van AI die in de toekomst wellicht banen overneemt.

Hoewel ‘gratis geld’ duur is, stelt Van Teutem dat dat net zozeer geldt voor het huidige toeslagenstelsel. Het pleit er dan ook voor om ook in Nederland een grootschalig experiment te doen. Maar tegenstanders delen die gedachte niet met hem.

Geld ‘verdienen’ met statiegeld: het kan, dankzij onze zuiderburen 

Woningdelen komt als antwoord op de krappe woningmarkt weer op: ‘Doodongelukkig om als dertiger weer op kamers te wonen’

Reacties