Tessa Ham Geld & Carrière 4 mrt 2022, 11:14

Leestijd: 4 minuten

Is de 40-urige werkweek achterhaald? ‘We moeten onderzoeken hoe we ons werk willen inrichten’

Steeds meer mensen willen minder werken, blijkt uit cijfers van het CBS. Maar ondertussen hebben we wel te maken met een enorme krapte op de arbeidsmarkt. Is de 40-urige werkweek achterhaald? En hoe zorgen we ervoor dat de samenleving wel blijft draaien?

Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Tilburg University, pleit voor meer onderzoek om ons werk opnieuw in te richten. „Het werk moet aansluiten bij de behoeften van mensen.”

Tijdperk van de anti-ambitie?

Het ‘tijdperk van ambitie’ lijkt plaats te maken voor een nieuw tijdperk, dat van de anti-ambitie, schrijft Patrick Freyne in een essay in de Financial Times. Volgens hem heroverwegen veel Amerikanen momenteel waarom ze werken en hoeveel ze willen werken.

Dat er een revolutie gaande is op de Amerikaanse arbeidsmarkt, is zeker. Momenteel is er zo’n grote golf aan Amerikanen die vrijwillig hun baan opzeggen, dat economen dit The Great Resignation hebben genoemd.

Maar speelt dit eigenlijk ook in de Nederlandse samenleving? Volgens hoogleraar Wilthagen is deze ontwikkeling wel te zien, maar niet in de spectaculaire mate als in de Verenigde Staten.

Dat komt onder andere omdat we in Nederland sowieso al een stuk minder werken dan in andere landen. Vergeleken met de Amerikanen werken we bijvoorbeeld 400 uur per jaar minder. „Uniek aan Nederland is dat werk al een minder belangrijk onderdeel is ons leven dan in veel andere landen”, zegt hij. „We zijn al deeltijdkampioenen in de wereld.”

Ook Frank Notten, econoom bij het CBS, vertelt dat Nederlanders al relatief weinig uren werken. „Of we deeltijdkampioenen in de wereld zijn, weet ik niet. Ik weet wel dat we in de top van de EU zitten van landen waarin per inwoner het minst aantal uren wordt gewerkt. In 2020 werd alleen in Denemarken en Duitsland nóg minder gewerkt.”

Bovendien weet hij dat er in 2020 4,6 miljoen deeltijdbanen in Nederland waren. Ter vergelijking: het totaal aantal banen van werknemers in dezelfde periode (2020) was 8,4 miljoen.

Dat we al zoveel parttime werken, wil niet zeggen dat we geen ambitie hebben en niet hard werken, benadrukt hoogleraar Wilthagen. „Maar wel dat we het bijvoorbeeld belangrijk vinden dat onze kinderen niet de hele week op de opvang zitten. Dat zit simpelweg in onze cultuur.”

Ontwikkeling in Nederland

Volgens Notten van het CBS laten de cijfers wel degelijk zien dat er een stijgende lijn zit in het aantal Nederlanders dat minder wil gaan werken. „In 2012 wilden bijvoorbeeld 528.000 werkende mensen minder uren maken, terwijl dat getal in het tweede kwartaal van 2021 op 682.000 lag.” Het gaat hierbij om mensen van alle leeftijdscategorieën.

Hij merkt op dat we het hoogtepunt eigenlijk al gehad hebben in 2019, toen maar liefst 766.000 werkende mensen minder uren wilden maken. „Als je naar de macro-cijfers kijkt, valt het volgende op: hoe beter het gaat met de economie, hoe drukker mensen het hebben en hoe beter mensen verdienen”, zegt de econoom. „Je ziet dan ook dat mensen minder willen werken. Als het economisch wat onzekerder is, neemt dit getal weer af, zoals in de lockdowns tijdens de coronacrisis.”

Dat er in Nederland net zo’n grote ontwikkeling gaande is als in de VS, is volgens hoogleraar Wilthagen (nog) niet hard te maken. Toch merkt ook hij dat er iets in de lucht hangt. „Je hoort in de media veel over de jonge generatie die niet meer fulltime wil werken, omdat ze vrije tijd belangrijk vinden, er een mini-onderneming naast willen starten of omdat ze op een andere manier geld kunnen verdienen, met crypto bijvoorbeeld”, zegt hij. „Ik merk dit ook als ik met studenten praat.”

Tijd om werk opnieuw in te richten

We kunnen ook niet negeren dat de discussie om een kortere werkweek in te voeren, de afgelopen jaren meer en meer op gang is gekomen in Nederland en daarbuiten. Eind 2019 pleitte vakbond CNV zelfs voor een 30-urige werkweek. In Spanje wordt momenteel geëxperimenteerd met een 4-daagse werkweek, om te kijken wat zo’n kortere werkweek doet voor de mentale gezondheid en de productiviteit van de werknemers.

De 40-urige werkweek werd immers in de jaren 60 officieel ingevoerd. Nu vragen we ons af of dit wel de beste manier van werken is. Als we met z’n allen besluiten dat dit niet zo is en we minder willen werken, hebben we wel een probleem, aldus Wilthagen. Vanwege de vergrijzing kampen we momenteel met een enorme krapte op de arbeidsmarkt, die door deze ontwikkeling alleen maar erger zal worden.

„We hebben wel voltijdsverwachtingen van de samenleving momenteel”, legt hij uit. „Als iedereen minder gaat werken, wie staat er dan voor de klas om de kinderen les te geven? En wie zorgt ervoor dat de wachtrijen in de zorg niet enorm oplopen, omdat er geen personeel is?”

Volgens hem moeten we daarom onderzoek gaan doen naar de manier waarop we ons werk willen inrichten. „Er moet onderzoek komen naar wat mensen momenteel niet leuk vinden aan werk, wat ze van hun baan verwachten en welke behoeften ze hierin hebben”, zegt hij. „De manier waarop we nu werken lijkt achterhaald te worden.”

België biedt aparte 4-daagse werkweek aan: de voor- en nadelen