Tessa Ham Geld & Carrière 16 dec 2021, 18:07

Leestijd: 6 minuten

Onbetaalde overuren zijn genormaliseerd; dit kun je doen als je zelf veel overwerkt

Toen Remi Kuchler aan zijn eerste baan in de mediawereld begon, werd hem verteld dat de werkdagen van 8 tot 5 zouden duren. Maar al snel kwam hij erachter dat je werkdagen langer duurden als je een project goed uit wilde voeren. Wekelijks werkte hij zeker 6 tot 10 uur onbetaald over.

„Als je een project goed uitvoerde, kreeg je wel een bonus”, vertelt hij over zijn tijd bij zijn vorige werkgever. „Maar het kwam ook vaak genoeg voor dat het project uiteindelijk niet uitgevoerd werd.”

18 uur per week overwerken

Sylvana Harmsen heeft een contract van 32 uur per week, maar werkte in drukke periodes 18 uur per week of meer over. „Ik werk in een omgeving waarin praktisch iedereen fulltime werkt en zij maken ook al onbetaalde overuren”, legt ze uit. „Daarbij is de onderzoekswereld heel competitief. Je strijdt met collega’s – die je het eigenlijk ook gunt – voor dezelfde financiering.”

Kuchler en Harmsen zijn lang niet de enige die onbetaald overwerken. In Nederland doet bijna twee op de drie werkenden wekelijks onbetaald overwerk. Dat blijft lang niet altijd bij ‘af en toe een mailtje in de avonduren versturen’. Net als bij Kuchler gaat het bij een kwart om 6 tot 10 uur per week.

Volgens Sandy van Aert, loopbaanpsycholoog en werkgeluk-expert, is het om meerdere redenen heel logisch dat we overwerken. Allereerst is verbinding met anderen één van onze essentiële basisbehoeften. „We willen bij de groep horen”, legt ze uit. „Het is onze natuurlijke default stand: als ons iets wordt gevraagd, kunnen we om erbij te blijven horen (te) snel ‘ja’ te zeggen”

Overwerken als cultuur

Daarnaast is de kracht van een systeem sterker dan de kracht van een individu. Hoewel het vaak nergens expliciet wordt uitgesproken of opgeschreven, wordt er in sommige vakgebieden en werkculturen vanuit gegaan dat je overuren maakt. Het is dan heel menselijk dat je hierin meegaat.

„Er zijn onderzoeken geweest waarin proefpersonen in wachtkamers worden gezet”, vertelt de loopbaanpsycholoog. „Als de onderzoekers dan andere mensen in de wachtkamer plaatsten die opstonden en weer gingen zitten, gingen de proefpersonen automatisch meedoen. We hebben voelsprieten waarmee we aanvoelen wat voor de groep normaal is, en daar passen we ons aan aan.”

Ook Kuchler kreeg het gevoel dat hij eigenlijk geen andere optie had. „Het is een competitieve sfeer. Je had ervoor kunnen kiezen geen overuren te maken, maar dan was dat te zien aan je prestaties op werk.”

Hetzelfde geldt voor Harmsen: „Druk zijn is een cultuur geworden. Je ziet het om je heen, dus wordt het vanzelfsprekend. Je krijgt het gevoel dat je iets fout doet als je niet druk bent.”

Wat kun je doen als je veel onbetaalde overuren maakt?

Omdat onbetaald overwerken is genormaliseerd (in sollicitaties kom je regelmatig de eis ‘geen 9 tot 5-mentaliteit’ tegen) en het heel menselijk is dat je hierin meegaat, is het lastig om hiermee te stoppen. Toch laat het grote aantal mensen met burn-outs en stressgerelateerde klachten wel degelijk zien dat er iets moet veranderen.

Kuchler merkte bijvoorbeeld dat de overuren hem op begonnen te breken: „Je verliest de motivatie. Zeker omdat wat je voor je harde werk krijgt, heel wat minder is dan het je werkgever oplevert.” Samen met een collega besloot hij daarom zelf te gaan ondernemen en NXT Content te beginnen. Zo heeft hij invloed op de uren die hij werkt en ziet hij meteen wat zijn werk oplevert.

Ook Harmsen merkte dat ze overwerkt werd. „Ik werd veel minder creatief. Je voelt dat je hersenen gewoon vol zijn”, zegt ze. „Ik kwam erachter dat het overwerken me ook niet productiever maakte. Je komt in een vicieuze cirkel terecht. Omdat je minder productief bent, ga je nog meer overwerken. Het thuiswerken vanwege de coronasituatie heeft die vicieuze cirkel toen verergerd, want het tastte mijn motivatie aan.”

Stappenplan

Loopbaanpsycholoog van Aert raadt daarom aan om het volgende stappenplan af te lopen:

Bij stap 1 stel je jezelf twee vragen. Besteed ik tijd en energie aan wat ik belangrijk vind? En heb ik voldoende hersteltijd? Hierin maak je geen onderscheid tussen werk en privé. „Het doel is een blauwdruk van jezelf te hebben, een soort gebruiksaanwijzing, waaruit blijkt waar jij je energie aan wil besteden”, zegt ze. „Als na zelfreflectie of met de hulp van een coach blijkt dat je veel tijd en energie wil steken in werk, is dat natuurlijk ook goed.”

Ook Kuchler wil anderen dat als tip meegeven. “Vraag jezelf af of het jou ook wat oplevert?”, zegt hij. “Dat hoeft niet per se geld te zijn, maar kan ook ervaring en kennis zijn.”

Vervolgens ga je bij stap 2 de blauwdruk matchen met je huidige werk. Als je te weinig tijd en energie hebt voor wat belangrijk voor je is, zal er toch iets moeten gebeuren. Je zal in gesprek moeten gaan met je manager.

Gesprek aangaan met je leidinggevende

„Veel mensen denken dan meteen: het is niet mogelijk om iets aan mijn werk te veranderen”, zegt Van Aert. „Maar bij mijn eigen praktijk zie ik dat het bij negen van de tien mensen wel mogelijk is. De meeste managers weten inmiddels echt wel dat je de beste prestaties levert als je niet te veel stress en juist plezier in je werk hebt. Nu is het nog jouw taak om daarvoor te gaan staan.”

Harmsen is het gesprek aangegaan met haar leidinggevende. „Dat had ik niet overal gedaan”, zegt ze. „Omdat het ‘druk zijn’ onderdeel van een cultuur is, voelt het als een zwakte. Maar ik werk in een veilige werkomgeving, waar mijn baas regelmatig vraagt hoe het mij gaat.”

Inmiddels compenseert ze tijd voor tijd en heeft ze een intake met een professional gehad om te kijken hoe ze een burn-out kunnen voorkomen. Toch zijn het vooral de gesprekken met haar leidinggevende en directe collega’s geweest die hebben geholpen haar mindset te veranderen.

„Ik ben ervan overtuigd dat als er echt iets moet veranderen op je werk, je het gesprek moet aangaan”, raadt ze aan.  „Niet alleen met je werkgever, maar ook met je collega’s. Dan zie je dat je niet de enige bent die er last van heeft.”

Kuchler heeft als ondernemer inmiddels zelf personeel en vanwege zijn eigen ervaring let hij er goed op dat zijn werknemers niet veel onbetaalde overuren maken. „Soms is de werkdruk wat hoger, maar als je bijvoorbeeld één keer een avondje moet pieken, wil ik dat je de volgende ochtend twee uur later begint.”

Tijd is kostbaar

Dan is er nog stap drie van het stappenplan. Omdat je nu concrete afspraken – bijvoorbeeld in de vorm van maand- en weekdoelen – hebt gemaakt in het gesprek met je manager, wordt het ook makkelijker om nee te zeggen tegen werk wat daar niet bij aan sluit.

„Veel mensen vinden dit lastig, ze denken dat het niet in hun aard zit”, zegt Van Aert. „Maar hoewel het misschien even slikken is voor de ander, heeft die ook gewoon het liefst dat je duidelijk bent.” Het helpt volgens haar ook om uit te leggen waarom je niet kunt helpen. „Daar helpen de maand- en weekdoelen bij. Bied ook eventueel een alternatief; collega Henk kan bijvoorbeeld helpen, of brainstorm even samen vijf minuten over hoe de ander nu verder moet.”

„Je kunt je tijd maar één keer weggeven”, zegt Van Aert ten slotte. „Je kunt van alles meer maken in je leven, maar niet van tijd.” Besteed het dus aan de zaken die jij belangrijk vindt.

Thuiswerken zorgt voor meer psychische klachten; zo ga je het gesprek aan met je leidinggevende