Claartje Vogel Geld & Carrière 14 jan 2019, 07:00

Leestijd: 4 minuten

Voorbeeldfunctie? Let goed op je imago!

Elke maandag helpt Metro je carrière op weg met verhalen over de arbeidsmarkt. Vandaag: beroepen waar fraude extra zwaar telt.

Frauderen met je belastingaangifte mag natuurlijk nooit, maar als je werkt bij de fiscus krijg je niet alleen een boete, maar verlies je ook nog eens je baan. De Telegraaf meldde onlangs dat de Belastingdienst vijftien mensen heeft ontslagen omdat zij ‘hun fiscale verplichtingen’ niet nakwamen. Volgens het ministerie van Financiën wordt er streng opgetreden als blijkt dat eigen medewerkers hun aangifte onjuist of te laat invullen. Als er sprake is van opzet, leidt dat meestal tot ontslag. Een woordvoerder zei tegen de krant: ,,Geloofwaardigheid en integriteit zijn belangrijk. Daarom verwachten wij extra zorgvuldigheid van onze eigen mensen."

Er zijn meer beroepen waarbij fouten in je privéleven je je baan kunnen kosten, vertelt Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ,,Het raakt eigenlijk elk beroep wel. Denk aan politici die moeten aftreden om liefdesaffaires of leraren die in de problemen komen vanwege omstreden hobby’s."

Het is een actueel thema, vertelt hij. De afgelopen jaren hoort hij vaker over kwesties waarbij fouten in het privéleven invloed hebben op werk. ,,Dat komt omdat werk en privé steeds meer door elkaar lopen", legt hij uit. ,,Mensen nemen vaker werk mee naar huis, als ze bijvoorbeeld thuiswerken. Aan de andere kant is hun privéleven zichtbaarder voor de buitenwereld door sociale media."

Zorgvuldigheid

Zo nieuw zijn thuiswerken en social media natuurlijk niet. Toch blijken veel bedrijven nog niet ingericht op de vervaging tussen werk en privé. Kaptein vertelt dat de meeste organisaties wel een gedragscode hebben met normen en waarden waar je je aan moet houden tijdens het werk. In de gedragscode voor verzekeraars staat bijvoorbeeld dat zij het moeten melden, als ze fraude vermoeden. Er staan vaak ook vagere beschrijvingen in, zoals ‘betrouwbare informatie verstrekken’ en ‘zorgvuldig met gegevens omgaan’. Die zijn lastiger, want voor interpretatie vatbaar. ,,En ze gelden steeds vaker ook buiten kantoortijd", vertelt Kaptein. ,,Als je bijvoorbeeld een dag thuis werkt, is het belangrijk dat je die klantgegevens ook in je eigen huis zorgvuldig behandelt. Dus geen vertrouwelijke papieren zomaar bij het huisafval zetten."

Hetzelfde geldt voor je professionele imago. Als je een voorbeeld- of vertrouwensfunctie hebt, kun je je minder veroorloven in je vrije tijd. Dat is bijvoorbeeld zo bij de belastinginspecteurs en het geldt ook voor ministers, militairen of leraren. Roekeloos rijden, dronken van je fiets vallen of vreemdgaan: terwijl de meeste mensen er met een boete of ruzie thuis vanaf komen, kan iemand met zo’n voorbeeldfunctie zijn baan verliezen.

Jaarlijks turft Kaptein voor magazine Vrij Nederland politici die in opspraak zijn geraakt vanwege integriteitsschendingen. Dan gaat het niet alleen over bijvoorbeeld omkoopschandalen of diefstal, maar ook onverenigbare functies en wangedrag in de privésfeer. ,,Elk jaar is ‘misdragingen in de vrije tijd’ de grootste categorie", vertelt hij.

Zo moest een wethouder in Den Bosch aftreden nadat hij met te veel drank achter het stuur zat. Het gaat ook vaak over belangenverstrengeling, bijvoorbeeld als wethouders eigen geld hebben gestoken in vastgoedprojecten waarover ze beslissen.

Integriteitskwesties

Jaarlijks tellen de onderzoekers gemiddeld 55 integriteitskwesties. Waarom blijft het misgaan? ,,Er is een groot grijs gebied", vertelt Kaptein. Al gaat het de laatste jaren wel beter. Politieke partijen besteden meer aandacht aan integriteit, vragen een Verklaring Omtrent Gedrag en trainen nieuwe kandidaten. Toch zijn er genoeg kwesties waar de Tweede Kamer eens over zou moeten debatteren. Welke cadeaus moet hij bijvoorbeeld opgeven in het geschenkenregister? Toen Alexander Pechtold besloot het appartement dat hij kreeg van een Canadese diplomaat niet op de lijst te zetten, zorgde dat voor heel wat ophef.

Dat had hij natuurlijk kunnen verwachten, net zoals de belastingfraudeurs konden weten dat ze hun baan op het spel zetten. Moeten er meer regels komen? Kaptein denkt van niet. Hij onderzocht meer dan honderd organisaties waar medewerkers wel eens onethisch gedrag vertoonden, bijvoorbeeld sjoemelen met de boekhouding. Hij ontdekte allerlei factoren waardoor mensen sneller zwichten voor verleidingen, zoals hoge tijdsdruk en het idee dat je niet snel gepakt wordt. Ook ‘te veel regels’ blijkt een oorzaak voor fraude.

,,Regels leiden ertoe dat we minder verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen gedrag: als het niet in het reglement staat, zal het wel mogen", legt hij uit. Dat bevestigt Raoul Wirtz van het Europees Instituut voor Bedrijfsethiek aan de Nyenrode Business Universiteit. ,,Als medewerkers zich willen indekken, gaan ze op zoek naar regels. Alles wat niet in regels is verboden, is toegestaan."

Organisaties zouden hun personeel dus geen regels, maar meer handvatten mee moeten geven over wat wel en niet kan. Kaptein: ,,Blijf discussiëren over morele kwesties." En ga ook niet te ver, waarschuwt hij. ,,Privé blijft privé en niemand is heilig. Als iedereen onberispelijk moet zijn, komt niemand meer aan een baan."