Jelmer Visser Geld & Carrière 2 nov 2018, 05:00

Leestijd: 7 minuten

‘Wat heeft de rumoerige rechterflank te vertellen?’

Mensen die op populistische partijen stemmen, hebben een imagoprobleem. Ze worden losers, idioten, racisten en onfatsoenlijken genoemd, ook begrijpen ze overduidelijk de wereld om hen heen niet en gedragen ze zich als verwende kinderen in een rijke West-Europese samenleving.

Met zulke engnekken ga je als progressieve journalist natuurlijk geen gesprek aan. De Vlaamse verslaggever Jan Antonissen vond dat dit anders moest, hij maakte een reis door de zes Europese landen die de bakermat vormden van de EU en Groot-Brittannië.

Wat zijn nou eigenlijk de verhalen van deze ‘deplorables’, zoals Hillary Clinton hen noemde? Deze ervaringen bundelde hij in zijn boek De Onfatsoenlijken: een reis door populistisch Europa.

https://twitter.com/1hschulte/status/1044612663899312128

Europese Rust Belt

„De aanleiding om dit boek te schrijven was de overwinning van Donald Trump in de Verenigde Staten. Ik was stomverbaasd dat zo’n man in het machtigste land op de planeet tot president werd gekozen," vertelt Antonissen. „Hij won de verkiezingen omdat inwoners van de zogenaamde Rust Belt, het gebied bij de Great Lakes waar vroeger de industrie was gevestigd, op de Republikeinen stemden. Dit tot grote ontsteltenis van het hoogopgeleide progressievere deel van de bevolking."

Martin Schultz, toenmalig voorzitter van het Europees Parlement, riep op tot een ‘revolutie van fatsoenlijken’, Antonissen vond deze oproep getuigen van een ongekende morele superioriteit. „Hoe kan zo’n invloedrijke sociaaldemocraat een groot deel van de kiezers wegzetten als ‘dom en achterlijk’? Deskundigen buitelden over elkaar heen met verklaringen. Maar wat niet gebeurde was het gesprek met deze kiezers écht aangaan. Waar komt deze woede vandaan? Ik wilde het gesprek met hen aan gaan zonder meteen mijn standpunten op te dringen of een oordeel te vormen."

De maatschappij ontwikkelt zich in een rap tempo, hierbij is er sprake van winnaars en verliezers. De verschillen tussen de progressieve hoogopgeleide kosmopoliet uit de grote stad en de conservatieve gefrustreerde burger uit de krimpgebieden worden steeds groter. Deze woede heeft ervoor gezorgd dat de aanhang van populistische partijen groeit als kool. „We praten niet met de achterblijvers, zij voelen zich geen onderdeel van de kosmopoliete samenleving. Ik besloot hen in mijn boek een stem te geven."

Hij sprak onder meer Michel Catalano, de medewerker van een drukkerij die in 2015 werd gegijzeld door Saïd en Chérif Kouachi die even daarvoor een slachtpartij hadden aangericht op de redactie van Charlie Hebdo. In Rome bezocht hij Alessandra Verni, wiens 19-jarige dochter werd vermoord door een groep Nigerianen. Enkele dagen nadat het lijk van het meisje was teruggevonden, schoot een losgeslagen fascist op alle zwarte mensen die hij zag in de provinciestad Macerata. Hierbij vielen zes gewonden, toch kreeg zijn krans een plaats in de kerk op de begrafenisplechtigheid.

In Nederland vertelt Helga Schüler, die haar woonwijk in Sittard zag veranderen van een volkswijk naar een achterstandswijk na het sluiten van de mijnen. De gefrustreerde achterblijvers stemmen massaal op de PVV, hoezo?

Frustratie en angst

De Vlaamse verslaggever, die zelf werkt voor het progressieve tijdschrift HUMO, reisde door de verpauperde industriesteden in de landen die in 1952 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal oprichtten „Hoewel deze gebieden toen werden gezien als het economische motorblok van het continent, is daar 60 jaar later weinig meer van over. De kolenmijnen zijn al decennialang gesloten en van de staalindustrie is nog maar weinig over. Toch wonen er in deze gebieden ook mensen, de achterblijvers. Zij zagen de wereld om hen heen in rap tempo veranderen, waarbij er steeds meer migranten bijkwamen en sociale voorzieningen wegvielen."

In de tientallen verhalen lijkt angst vooral de belangrijkste rode draad te zijn. „De mensen uit de krimpgebieden zijn huiverig voor de toekomst. En ze hebben hier wellicht ook best een punt. Vaste lasten stijgen, sociale zekerheid staat onder druk en de culturele identiteit verandert in rap tempo. Deze onzekerheid leidt tot frustratie die zich voornamelijk richt op migranten en de politieke partijen die hen in de steek lieten. Overal in Europa verliezen de sociaal democraten. Terwijl deze partijen van oudsher erg populair waren onder arbeiders, blijkbaar hebben progressieve politici het contact met een groot deel van de samenleving verloren. In Nederland zie je dit bij de teloorgang van de PvdA die nu maar 9 zetels hebben."

Hoe moeten we deze toenemende polarisatie oplossen? „Ja, dat vragen mensen me vaker. Mijn boek gaat niet per se over oplossingen bieden. Wat enorm zou helpen is beter naar elkaar luisteren zonder vooringenomenheid. Hierbij is uit je bubbel treden het allerbelangrijkste, de links progressieve wereldburger moet beter beseffen dat de rumoerige rechterflank ook onderdeel is van de samenleving."

„Een debat zou een wisseling van verschillende standpunten moeten zijn, tegenwoordig zie je vooral rituele dovemansgesprekken waarbij vooral de tegenpartij voor rotte vis wordt uitgemaakt. Dit gebeurt zowel aan de linker- als aan de rechterflank. Ik denk dat je door écht naar elkaar te luisteren een acceptabele middenweg voor iedereen kan bewerkstelligen."

Vrijdag in de winkel, vandaag al op uw scherm! #deonfatsoenlijken pic.twitter.com/90oyK9mQNj

— jan antonissen (@janantonissen) September 18, 2018

Het karige callcenter

Ironisch genoeg is dit gesprek tot nu toe eigenlijk ook weer een elitaire analyse waar al tientallen artikelen aan zijn gewijd, daarom volgt nu een passage uit het boek. De Enschedese Pamela werkte in een callcenter voor een grote telecommaatschappij en liet haar verhaal door Antonissen optekenen. Ze is een moeder van in de dertig die voor een karige 8,63 in het uur werkte in een callcenter. Op haar werkplek moest je uren stilzitten, plaspauzes werden tot op de seconde nauwkeurig bijgehouden en leidinggevenden regeerden als zonnekoningen. Ondanks haar goede scores, kreeg ze nooit een vast contract omdat ze zwanger was.

Pamela: ‘Om de zoveel tijd gaan telecomoperatoren stunten met promoties om nieuwe klanten te werven. Om ons te porren kregen we voor elke klant die we binnenhaalden één muntje. Als je vijf muntjes had, kon je die inleveren voor een kaartje. En als je vijf kaartjes had, kreeg je een bon van bol.com ter waarde van vijf euro. Het beste team in de zaal kreeg ook “een gratis lunch” – een belegd broodje. Maar goed, op een gegeven moment had een team met de muntjes gesjoemeld, en het hele systeem werd afgeschaft. Daar werd een collega zo boos over dat hij alle muntjes uit zijn spaarpot over de vloer gooide: “Steek ze maar waar de zon niet schijnt!” Het was triest. Intriest.’

Met voorsprong de meest vervelende gebeurtenis voor haar was een leidinggevende die avances bleef maken, al maakte ze hem verscheidene keren duidelijk dat ze niet single was. ‘Op den duur heb ik het op hoger niveau aangekaart, op een meeting waar hij boos is weggelopen. Daarna moest hij uit mijn buurt blijven, maar hij bleef me lastigvallen: op het werk, via Facebook, per sms. Met de bewijzen in de hand heb ik met juridische stappen gedreigd als ze niet zouden optreden: ze hebben hem eruit gezet.

‘Maar ik was wel bang: ik werkte daar een jaar, hij was daar al veel langer. En hij stond boven mij.’ Pamela: ‘In die periode heb ik op Geert Wilders van de Partij voor de Vrijheid gestemd, al vind ik het een nare man. Maar hij riep wel dat de elite moest inleveren zodat mensen met een minimumloon meer zouden krijgen. Hij heeft gelijk: de rijken worden rijker, de armen armer. Dat moet maar eens ophouden.’

Intussen doet ze alweer een jaar wat anders: ze verstrekt thuiszorg aan mensen met een dwarslaesie. Dankzij haar kunnen gezinnen met een gehandicapte zelfstandig blijven wonen. Prachtig werk, en ook haar loon is ietsje hoger. Ze is in een nieuwe wereld terechtgekomen.

Het volledige verhaal van Pamela en tientallen anderen is te lezen in het boek De Onfatsoenlijken: een reis door populistisch Europa. Deze is voor 19,99 verkrijgbaar bij meerdere webwinkels en in de boekhandel.