E.Westland Geld & Carrière 14 dec 2017, 14:15

Leestijd: 4 minuten

4 vragen en antwoorden over het basisinkomen

Kan een basisinkomen zorgen voor een eerlijkere verdeling tussen arm en rijk? Hoe zou dat dan in zijn werk moeten gaan? En zorgt het uitdelen van ‘gratis geld’ er niet voor dat mensen juist lui worden? Vier vragen en antwoorden aan econoom Marten van Garderen over het basisinkomen.

Het idee van een basisinkomen roept veel vragen op. Voorstanders zien het uitdelen van geld – zonder dat de ontvanger ervan een tegenprestatie hoeft te leveren – als dé oplossing voor het dichten van de kloof tussen arm en rijk. Anderen denken juist dat het luiheid van mensen in de hand werkt.

Wat is zo’n basisinkomen nou eigenlijk? Er zijn veel verschillende varianten, maar van beginsel is het „een universeel, individueel en onvoorwaardelijk inkomen voor elke inwoner van een land”, legt Marten van Garderen, econoom bij ING, uit. „Je krijgt het, zonder dat de overheid er voorwaarden aan stelt. Het ligt aan de variant of de ontvanger daarnaast nog toeslagen – zoals in Nederland huur- of zorgtoeslag – krijgt. Daar is geen stelregel voor.”

Experimenten

Er zijn verschillende experimenten met het basisinkomen. „Maar niet al deze experimenten kunnen onder de noemer ‘basiskomen’ worden geschaard”, vindt Van Garderen. „Vaak betreft dit uitkeringen voor specifieke doelgroepen.”

Een bekend voorstander van het basisinkomen in Nederland is Rutger Bregman, journalist bij De Correspondent. Hij pleit voor een aangepaste vorm van een basisinkomen, de zogenaamde ‘negatieve inkomstenbelasting’.

„Dit klinkt weer ingewikkeld, maar het is best eenvoudig. Op dit moment moet iedere werkende Nederlander belasting betalen. Met een negatieve inkomstenbelasting zou het ook de andere kant op werken. Verdien je niet genoeg om boven de armoedegrens uit te komen? Dan maak je geen geld over naar de Belastingdienst, maar maakt de Belastingdienst geld over naar jou”, schrijft Bregman.

Heeft Rutger Bregman een punt, en zou een ‘negatieve inkomstenbelasting’ kunnen helpen bij het uitroeien van armoede?

Van Garderen: „Allereerst: dit idee van het uitbetalen van belasting heeft eigenlijk niet zo veel meer te maken met een basisinkomen. Het is immers niet meer generiek maar specifiek en komt zo dichtbij allerlei bestaande regelingen in de sociale zekerheid.”

„Een belangrijk bezwaar tegen een negatieve inkomstenbelasting die ervoor zorgt dat het gat tussen inkomen en een zeker bestaansminimum altijd wordt opgevuld, lijkt me dat het de armoedeval verhoogt. Met andere woorden: het neemt de prikkel om meer te gaan werken voor een deel van het inkomenstraject juist weg. Dat lijk me niet bevorderlijk voor de arbeidsparticipatie.”

Is een basisinkomen überhaupt economisch haalbaar?

„Daar wringt de schoen, een echt basisinkomen is zeer, zeer kostbaar. Een basisinkomen van rond het bestaansminimum (huidige bijstandsniveau) financieren lukt alleen via hele forse belastingverhogingen. Die flink hogere belastingen zorgen er vervolgens voor dat er veel economische schade wordt aangericht. Simpel gezegd: het kost banen en welvaart.  Zo span je economisch het paard achter de wagen.”

„Gratis bestaat niet. Economisch gezien is het niet slim om een basisinkomen in te voeren. Juist omdat het niet gratis is, en het via hogere en meer verstorende belastingen zou moeten worden betaald.”

Maar als je kijkt naar de werkproblemen van de huidige generatie, waarin flexwerkcontracten en gedwongen zzp-constructies aan de orde van de dag zijn en veel werkenden met burn-outs kampen, zou het basisinkomen dan niet een soort financiële zekerheid kunnen betekenen? En hoe zit dat bijvoorbeeld met de toekomst, waarin veel werk weleens overgenomen zou kunnen worden door robots?

„Een toekomst waarin computers simpelweg veel banen overnemen, berust op een misverstand. Zo simpel is het gelukkig niet. Automatisering of robotisering zorgt er weliswaar voor dat sommige banen verdwijnen, maar tegelijkertijd komen er juist om diezelfde reden ook veel banen bij. Werk blijft dus nodig, nu en in de toekomst.”

„Wat betreft de problemen op de arbeidsmarkt: het basisinkomen lijkt me vanwege alle bijwerkingen niet het geschikte economische medicijn om deze serieuze problemen mee te lijf te gaan.

Is het nuttiger om meer te investeren in werkgelegenheid?  

„Ik denk van wel. Productieve investeringen zijn sowieso verstandig, die versterken de economie en zorgen uiteindelijk voor een hogere welvaart om te verdelen. Overheidsinvesteringen die de verdiencapaciteit van onze economie vergroten zijn dus zeker nuttiger.”