Isabella van den Berg Films & series 16 mrt 2022, 16:01

Leestijd: 6 minuten

De wereld van Shocktherapie bij Schizofrenie: ‘Hij vertelde dat zijn stemmen weg waren’

Documentairemaker Jessica Villerius, bekend van onder andere de Televizierring-winnende documentaireserie De kinderen van Ruinerwold, duikt voor Videoland in de wereld van electroconvulsietherapie (ECT). In de Videoland Original ‘Shocktherapie bij Schizofrenie’ onderzoekt Jessica Villerius de zin en onzin van de omstreden behandeling.  

Bij velen staat ECT beter bekend als shocktherapie. Deze therapie wordt op kleine schaal binnen de hoog beveiligde Amsterdamse Inforsa-kliniek toegepast bij mensen met schizofrenie, maar de behandeling is controversieel. Metro belde met Jessica Villerius over de release van de indrukwekkende Videoland Original, waar schizofreniepatiënten en hun behandelaars in de Inforsa-kliniek gevolgd worden tijdens een deel van hun ECT-traject. Die kliniek behandelt mensen die overal zijn stukgelopen met hun therapieën. ECT is voor hen een laatste optie.

Voor de docu volgde Villerius een aantal patiënten door hun hele proces. Ze was overal bij, dus ook de ECT-behandelingen. „De eerste paar keren, jaren geleden, toen ik de andere docu maakte, vond ik het heel heftig. Mijn maag draaide zich om. Ik heb het nu tientallen keren gezien en het raakt me niet meer zo, maar het went niet.”

‘Onbegrepen ziekte’

„De andere docu” slaat op Villerius’ eerdere Videoland-documentaire over shocktherapie. Toen ging het over shocktherapie bij ernstige depressies. En ditmaal dus over ECT bij schizofrenie. „Hier gaat het om een nóg iets ingewikkeldere doelgroep, namelijk mensen die in gesloten instellingen zitten en die aan psychotische wanen en schizofrenie lijden”, vertelt Villerius. In Shocktherapie bij Schizofrenie zie je hoe het iemand vergaat die aan ECT begint, en wat het effect op hun gedrag is. „Ook zie je wat de nadelen zijn. Je ziet bijvoorbeeld dat het leidt tot ernstig geheugenverlies.”

Villerius is dus in aanraking gekomen met de therapie door haar vorige documentaire. „Toen had ik een rapport gelezen dat ECT goede effecten kon hebben bij depressie.” Met de hoofdlijnen die Villerius aansnijdt in haar werkt, komt ze vaak in aanraking met thema’s als depressies. „Maar dat ECT ook gebruikt wordt in tbs-klinieken (de kliniek die je in de docu ziet is deels een tbs-kliniek, red.), dat wist ik niet.”

Shocktherapie bij Schizofrenie

Daar kwam Villerius achter toen ze een aantal jaar terug de opleiding ‘forensische psychiatrie’ volgde. Dat schizofrenie vaak samengaat met delicten en psychische stoornissen, wist ze. Toen zij tijdens een les te horen kreeg over shocktherapie, ging er een lampje branden. „Ik dacht: ‘Stel dat zo’n behandeling helpt’. Als je mensen in tbs of gesloten instellingen kunt helpen via shocktherapie, zou het recidivegetal weleens kunnen dalen.” Vanuit Villerius’ interesse in criminologie is ze in contact gekomen met Valentijn Holländer, die je veelvoudig in de docu ziet. Zodoende is Villerius bij de Inforsa-kliniek terechtgekomen om schizofreniepatiënten te volgen.

„Bij de meeste docu’s die ik maak, is het bijzonder dat je op de eerste rij mag zitten bij zulke intieme processen. Je leert de families kennen, je ziet de strijd van artsen, je ziet de tegenvallers en ook de ontroering. Ik ben erbij als ze wakker worden van een behandeling, en als ze bang zijn.” Zo was Nicky, één van de patiënten die je in de docu ziet, enorm gewelddadig, zegt Villerius. „Er moest vier man bewaking bij om hem überhaupt te kunnen spreken, en toen waren we nog niet eens aan het filmen.” Om zó dichtbij mensen te mogen komen, maakt heel nederig, legt Villerius uit. „Ik zeg altijd dat ik slimmer uit een project kom dan dat ik erin ga, want ik zit dan weer vol met nieuwe informatie.”

‘Ik was ervan overtuigd dat hij nooit meer iets zonder begeleiding kon doen’

Dat we niet precies weten hoe ECT precies werkt, vindt Villerius fascinerend. „We doen iets met een van de belangrijkste organen van ons lichaam, namelijk de hersenen. Maar wat ik van het maken van de documentaire geleerd heb, is dat deze therapie absoluut niet de heilige graal is voor iedereen. Maar voor sommige mensen kan het wel net dat stukje levenskwaliteit bieden, dat ze nergens anders kunnen vinden.”

Neem bijvoorbeeld Nicky. Villerius weet niet waar te beginnen met uitleggen hoe hij eraan toe was. „Hij kwam uit de isoleercel, hij was verwilderd. Nu zit ik alleen met hem, op zijn kamer, gewoon te kletsen. Zonder bewaking. In andere klinieken werd hij als onbehandelbaar gezien. Dan denk ik dat het toch wel de moeite waard is om ‘dan maar aan geheugenverlies te lijden’. Dat is in Nicky’s geval zelfs beter, dat-ie niet alles meer weet, hebben zijn ouders eens tegen mij gezegd.” Nu kan hij zelfstandig naar buiten, dat was ander halfjaar geleden ondenkbaar. „Ik was ervan overtuigd dat hij nooit meer zonder begeleiding iets kon doen.”

‘Shocktherapie bij Schizofrenie’ volgt twee schizofreniepatiënten. Abbes is daar één van, en hij is heel anders dan Nicky. Omdat de één gewelddadig was en de ander niet, waren ze goede kandidaten voor ‘Shocktherapie bij Schizofrenie’, zegt Villerius. „Ik wilde de effecten van ECT op die twee uitersten in beeld brengen. Zo kun je zien dat de therapie anders heeft gewerkt voor Nicky dan voor Abbes. Bij Abbes uit het zich milder, maar het verschil voor mij is wel heel groot.” Al is het niet te vergelijken: „Bij Nicky is het een verschil tussen normaal leven of als een gekooid dier verder gaan. Bij Abbes is het resultaat veel subtieler, dan zit het in hele andere dingen. En hij is ook superkritisch, hij vraagt zich af het wel z’n werk heeft gedaan. Maar ik, als buitenstaander, zie wel positief verschil”, vertelt Villerius. Zo is Abbes na zijn ECT-traject veel helderder, al vond hij het wel een offer.

‘Mijn stemmen zijn weg’

In het proces van Nicky en Abbes zijn ook mooie momenten. Villerius: „De cameraploeg was een paar meter verderop terwijl ik koffie zat te drinken met Nicky. Midden in mijn zin fluistert hij ‘Jessica, ze zijn weg’. ‘Wat is weg?’, vroeg ik toen. ‘Mijn stemmen zijn weg’, zei hij daarna.” Villerius lacht terwijl het ze het vertelt. „Hij zocht een goed moment om het me te vertellen, omdat het voor hem zo belangrijk was. Bij mij stonden toen de tranen in mijn ogen. En ik merkte dat er iets was dat hij heel graag wilde zeggen, maar dat hij bang was om het hardop uit te spreken.” Dat was een ontroerend moment voor Villerius. „Ik gun het hem zo, gezien waar hij vandaan komt.”

De docu’s over shocktherapie vindt Villerius een mooi tweeluik. „Dit onderwerp raakt mijn beroepsinteresse heel erg, maar ik weet van tevoren nooit of ik dit onderwerp in de toekomst weer oppak. Maar als er ontwikkelingen zijn, of er mensen met een mooi, of niet mooi, verhaal bij mij aankloppen, dan sluit ik het niet uit. Maar ik denk dat ik nu een mooi pallet heb laten zien over wat deze behandeling kan doen.”

De Videoland Original ‘Shocktherapie bij Schizofrenie’ is vanaf vandaag te streamen via Videoland.

Filmrecensie De Drekkies: leuk, zo’n nieuwe stinkende animatie-familie