Erik Jonk Entertainment 14 jun 2020, 09:59

Leestijd: 8 minuten

Tom Kleijn terug naar 5 rampplekken: hoe is het leven er opgepakt?

Bij rampen komen vele camera’s verslag doen, maar na verloop van tijd zijn ze allemaal verdwenen. Tom Kleijn keerde op vijf ramplekken terug en maakte voor KRO-NCRV Na de klap.

Na de klap is vanaf vanavond (20.45 uur, NPO 2) vijf zondagen te zien. TV-journalist Tom Kleijn was in Londen (torenflatbrand), Genua (ingestorte brug), Californië (bosbranden), Fukushima (kernramp) en ons eigen Enschede (vuurwerkramp).

Kleijn, die zelf jarenlang verslag deed van rampen – hij werkte voor TweeVandaag, NOVA, Nieuwsuur en Brandpunt – vroeg zich af: „Hoe hebben de mensen die het meemaakten het leven weer opgepakt? Wat is er over van (overheids)beloften die na de ramp werden gedaan? En hoe gaat het nu, lang nadat stille tochten (behalve in Londen), hulpacties en die camera’s uit de hele wereld zijn verdwenen?” Hij denkt vaak aan mensen die hij geeft gesproken terug. „Dan zeg ik een jaar later opeens tegen cameraman zeg: hoe zou het met die mevrouw eigenlijk zijn? Wij journalisten gaan er naartoe, doen verslag en gaan weer weg. Gewoon eens teruggaan om je af te vragen hoe het nu met de mensen is, die vraag zie ik niet vaak beantwoord. Bij de meesten was ik welkom. Sommigen hebben hun verhaal al honderd keer verteld. Maar als je tijd met ze doorbrengt en interesse in ze toont, dan willen ze nog steeds graag hun verhaal doen.”

Na de klap Enschede in coronatijd gefilmd

Kleijn, samen met cameraman Joris Hentenaar winnaar van een Emmy Award 2006 voor de reportage Hunting for Taliban, rekent net een koffie af als hij Metro aan de telefoon heeft. Hij is in Nederland en kon alle buitenlandse rampplekken vóór coronatijd bezoeken. „Behalve Enschede, die is grotendeels in coranatijd opgenomen. De hele serie zou vanaf april worden uitgezonden, maar ja, toen kwam het virus en ging de programmering om.

„De ramp in Enschede was de enige waar ik zelf als journalist bij was. Verder… waar was ik allemaal?”, zegt de programmamaker. „Irak, Afghanistan, Israël, de aardbeving op Haïti, de nasleep van de tsunami in Thailand in 2004, schietpartijen in Amerika, bomaanslagen in Parijs, Manchester en Kopenhagen. Ja, ik heb wel wat verslagen gemaakt.”

Ik trof mensen op hun allerallerslechtste moment

Een fascinatie voor rampen, zo wil Kleijn het niet altijd noemen. „Bij aanslagen kun je vaak niet zo veel doen. Je komt aan, een plek is afgezet en er staan bloemen en kaarsjes. Je probeert een ooggetuige of familielid te vinden, de dag erna ga je eens de wijk in. Bij de nasleep van aardbevingen en de tsunami heb je het over een langere periode. De fascinatie is dan de omstandigheden waarin je verkeert, die dan heel erg slecht zijn. Je kunt nergens slapen, er is amper eten, er is geen schoon water. De mensen die er wonen zijn op hun allerallerslechtste moment, zijn alles kwijt. En toch zijn er altijd al weer verhalen van mensen die iets doen, die andere mensen helpen, die hun huis openstellen. Er gebeurt dan zoveel tegelijk, zowel van het slechtste als het beste. Dat vind ik ongelooflijk. Deze serie gaat daarom ook niet alleen over ellende, ook over dingen die een ramp misschien heeft opgeleverd.”

Vuurwerkramp Enschede

13 mei 2000, ontploffing van een opslagruime van S.E. Fireworks; 23 doden, 950 gewonden, 200 woningen uit de wijk Roombeek verwoest.

In mei konden we Na de klap over de vuurwerkramp al zien, toen precies 20 jaar geleden. De uitzending vormt als herhaling nu het slotstuk op 12 juli. Vanavond zien we Londen en vervolgens Genua, Californië en Fukushima.

Kleijn kreeg in Enschede veel mensen voor de camera, ook zij die nog altijd lijnrecht tegenover elkaar staan. Waar de ramp voor de meeste Tukkers namelijk in het verleden ligt, is er een kleine groep betrokkenen die nog dagelijks met die meidag in 2000 bezig blijkt. Zoals de voormalige directeur van de vuurwerkfabriek, de weduwe van een van de omgekomen brandweermannen en een oud-rechercheur. Zij kunnen niet leven met het feit dat de oorzaak van de ramp nooit is opgehelderd. Daarom hebben zij onlangs nog aangifte gedaan en strijden zij verder.

Hoe goed ook gelukt, zegt Kleijn: „Door het filmen in coronatijd vind ik de andere vier nét iets indrukwekkender geworden volgens mij. De buitenlandse afleveringen spelen zich meer op straat af, tussen de mensen. Enschede moest noodgedwongen wat meer zittend aan een tafeltje op afstand gebeuren, dat werd daarom wat minder beeldend. Maar ik was tevreden hoor, 711.000 mensen hebben gekeken. Daarmee was het ’t best scorende programma van de avond op NPO 2, daar ben ik blij mee.”

Brand Grenfell-woontoren Londen

14 juni 2017; 72 doden, 77 gewonden, 24 verdiepingen brandden af.

Kleijn loopt in de wijk Kensington onder meer mee in de stille mars die bewoners en omwonenden van de toren nog elke maand lopen. Nog altijd is niemand verantwoordelijk gesteld voor de zeer brandbare gevelplaten van het gebouw. Er gebeuren echter ook mooiere dingen. Zo ontmoet Kleijn een overlevende die met hart en ziel in een ‘community kitchen’ ging werken, iets wat een droom voor haar was. „Deze vrouw woonde met haar man, twee kinderen en demente schoonvader in Grenfell. Ze hoorde haar schoonvader door de kamer schuifelen. Ze dacht dat hij in de war was, maar zag toen dat de hele toren in de fik stond. Daar was die man kennelijk wakker van geworden. Ze hebben het overleefd, maar haar beste vriendin van een paar verdiepingen hoger niet. Die belde haar om hulp, maar in de paniek had de vrouw haar telefoon niet opgenomen. Ze heeft een groot schuldgevoel, terwijl ze anderhalf jaar met haar gezin met afhaalmaaltijden in een hotelkamer woonde. Koken is wat ze altijd deed, maar in de ‘community kitchen’ in een moskee is dat nu terug. Ze kookt met andere vrouwen uit Grenfell meer dan driehonderd maaltijden per week voor bijvoorbeeld buurthuizen en scholen en dat blijkt haar traumaverwerking.”

Instorting Morandibrug Genua

14 augustus 2018; 43 doden, 15 gewonden, het verkeer viel van 45 meter hoogte omlaag.

In Italië mengt Tom Kleijn zich onder de buurtgenoten van de Via Porro, de straat die werd getroffen door het instorten van de enorme brug. Een plek waar de emoties hoog oplopen als de laatste delen van de brug worden opgeblazen om een nieuwe te kunnen bouwen.

Kleijn: „Hoe groot is nou de kans dat zoiets gebeurt, wanneer jij er nét overheen rijdt? Het gebeurde wel met de zoon van een man waarbij ik in Genua in de auto ben ingestapt. Zijn zoon was bijrijder op een klein vrachtwagentje en appte elke ochtend met zijn vader. Hij stuurde dat hij de brug op reed en daarna hielden de app’jes op. Toen kwam zijn andere zoon de kamer in en die zei ‘moet je eens op tv kijken wat er met de Morandi gebeurd is’. Een heel heftig verhaal.”

Bosbranden Paradise, Californië

November 2018; 70 doden, 20.000 verwoeste gebouwen, heel Paradise en naburige Concow werden vernield.

Kleijn bezoekt ook Paradise in het Amerika waar hij langere tijd correspondent was en waar de bewoners letterlijk door een vuurzee weg moesten vluchten voor een allesverwoestende bosbrand. „In Paradise zelf gingen 11.000 huizen in vlammen op in vier uur tijd. Ik ben er met mensen die allemaal vergunningen aanvragen om weer te kunnen bouwen, terwijl er op dat moment letterlijk drie kwartier rijden verderop weer een bosbrand gaande is. Als ik ze dan vraag waarom ze er in hemelsnaam nog willen wonen, dan krijg ik ‘hallo, jij woont onder de zeespiegel; waar heb je het over?’ als antwoord. En dat is ook wel weer waar.”

Kernramp Fukushima, Japan

11 maart 2011, 100.000 mensen geëvacueerd; de kernramp gebeurde door en zeebeving met een daaropvolgende tsunami.

Het vrijwel uitgestorven Fukushima werd dus dubbel getroffen en er gebeurt nu iets tegenstrijdigs. Zo ontvangt de stad in 2021 een deel van de Olympische Spelen in Tokyo: het honkbaltoernooi zal er plaatsvinden. De burgemeester toont zich uitermate optimistisch en wil vooral laten zien hoe veilig het er weer is: Tom Kleijn mag fruit proeven dat in de streek geteeld is. En dat terwijl even verderop 17 miljoenen zakken met radioactieve aarde langs de wegen staan, waarvan men zich afvraagt waar het ooit naartoe moet. Kleijn: „In de stad woonden 20.000 mensen, waarvan er 800 in een spookstad zijn teruggekomen. Maar ja, waarvoor eigenlijk?”

Was hij niet bang voor de zakken radioactieve troep? „Nee hoor, er zijn stralingsmeters, sluizen en speciale pakken en je hebt gebieden waar je wel en waar je niet mag komen. Op zich is de straling niet heel gevaarlijk, je weet alleen niet precies hoe lang je erin kunt blijven. Dus tja, om er nu weer te gaan wonen… Wat voor een effect heeft dat dan? Daar zijn de mensen uit Fukushima wantrouwig om.”

Lees ook: Eerste We Want More scoort, wat was gaaf en wat was minder?