Erik Jonk Entertainment 8 mei 2019, 16:30

Leestijd: 5 minuten

Birgit Schuurman: Het is niet gevangenisje spelen

Birgit Schuurman speelt voor de tweede keer in de Bijlmer Bajes tijdens het theaterstuk de Gevangenis Monologen 2. Theater achter gesloten deuren, vanaf donderdagavond geopend voor publiek.

Voor de tweede keer is een waargebeurd levensverhaal van een Nederlandse gevangene te zien onder de naam Gevangenis Monologen 2. Niet in de theaters in het land, maar in een leegstaande gevangenistoren van de Bijlmer Bajes. Birgit Schuurman is de enige actrice die er voor de tweede keer bij is. Metro schoof bij haar aan.

„De Gevangenis Monologen 2 is wat rauwer dan 1 en wordt vanuit meerdere perspectieven belicht. Bijvoorbeeld vanuit de moeder van gevangene Jack”, begint Birgit Schuurman (41) direct enthousiast te vertellen. Ze prikt op een terras naast Artis in een flink stuk appeltaart, voordat zij zich straks op de scooter naar de repetities in de Bijlmer Bajes begeeft.

Crackverslaafde moeder

Gevangenis Monologen 2 gaat over Jack, die een overval heeft gepleegd met catastrofale afloop. Jack bestaat daadwerkelijk (hij zal ook aanwezig zijn tijdens de nabeschouwingen) en heeft zes jaar cel achter de rug. De schrijvers van de voorstelling, Herman Koch en Christine Otten, hielden zich grotendeels aan Jacks verhaal en verleden (moeilijke jeugd door een aan crack verslaafde moeder) vast. Schuurman speelt de moeder (Farida), maar ook Jeanette – de vrouw van het dodelijke overvalslachtoffer – en bewaakster Cindy.

„Cindy is een hoopvol persoon”, vertelt de actrice. „Maar ze kan in de gevangenis ook cynisch zijn en zich afvragen: wat moeten we toch met al deze mensen? Ondertussen laat ik de verslaafde moeder zien, maar ook hoe de andere moeder met het verlies van haar zoon om gaat. Ik moet toegeven dat ik het script niet heb kunnen lezen en ook niet heb kunnen repeteren, zonder elke keer vol te schieten.”

Dader weet het als enige

Schuurman is er vol van, zo is achter de appeltaart duidelijk. Ze is er tijdens het gesprek zelfs even stil van. „Ik denk dat het bij het publiek ook wel binnenkomt. Er is een scene waarin de moeder van het slachtoffer Jack vraagt hoe de laatste momenten van haar man waren. Want tja, de dader is de enige die dat weet. Ik vind dit een heel goed stuk omdat ik telkens bij mezelf te rade ga waarom het belangrijk is om iets te vertellen. Ik ben telkens aan het balanceren. Wil niet te veel sympathie kweken voor de dader die zo’n moeilijke jeugd heeft gehad. Somebody died, weet je? Het publiek zal ondertussen denken: ‘Met zo’n jeugd, hóe had het anders moeten lopen dan?’ Hij kreeg op zijn 6e z’n eerste jointje van z’n vader. Als ik dan naar mezelf en mijn kind kijk… Maar Gevangenis Monologen 2 laat wel zien dat niet alles zwart-wit is. Niet iedereen met een rotjeugd ontspoort. Ja, ook ik word van links naar rechts geslingerd. Het raakt me en ik ben er vol van zoals je zegt. Nee, het is niet even gevangenisje spelen. We brengen in dit stuk hopeloosheid, maar ook hoop. Jack is tenslotte vrij, hij kan een nieuwe kans grijpen.”

Koud, leeg en kil

De actrice die als zangeres een tweede carrière heeft, speelt de voorstelling met Mingus Dagelet (Jack) en Hamda Belgaroui. Op locatie dus, de Bijlmer Bajes. De beroemde witte torens ten zuiden van Amsterdam zullen aan het einde van het jaar gesloopt zijn (het wordt een woonwijk, waarbij de van de Bijlmer Bajes worden hergebruikt, red.). Nu is het vooral een koude, lege, kille bedoening, vindt Schuurman. „Het is er zoooooo lelijk. Moet je je eens bedenken dat als je iets verkeerds hebt gedaan, je op zo’n lelijke plek werd vastgezet. Als ik me verdrietig, boos of depressief voel, dan ga ik naar buiten. Dan wil ik frisse lucht om me te resetten. Mensen roepen weleens dat gevangenissen hotels zijn, maar hoe kan een crimineel in zo’n omgeving als de Bijlmer Bajes na z’n slechtheid een stukje lichter en mooier worden van binnen? Dat droeg niet bepaald bij, denk ik.”

Na de periode Bijlmer, trekt het toneelgezelschap het land in om voor gevangenen op te treden. Schuurman heeft daar ervaring mee, omdat ze ook in Gevangenis Monologen 1 te zien was. „Dan sta je in een gymzaal, of een oud theaterzaaltje. In Lelystad was een nieuwe koepel. Daar speelden we op een binnenplaats, met allemaal cellen eromheen. De gevangenen zitten pal voor je neus en na afloop gaan we met elkaar in gesprek. Ik vind het bijzonder dat mannen dan graag hun verhaal aan me kwijt willen. Ik zeg dan ‘je hoeft me niet te vertellen wat je hebt gedaan hè?’, maar ze willen het zelf. En dat ze bijvoorbeeld al jarenlang niemand van buiten hebben gesproken. Ik kan ook helemaal niet inschatten of iemand een zwaar delict heeft gepleegd en misschien al vijftien jaar in de cel zit. Ik kan dan denken: aardige man, leuk gesprek.”

Geflipt door mishandeling

Er zit een dun lijntje tussen iets wel of niet doen, ziet Schuurman. „Ik vraag me ook wel af of ik tot iets in staat kan zijn. Want ja, er zitten ook mensen die uit zelfverdediging hebben gehandeld. Die zijn geflipt, nadat ze lang mishandeld waren. Zulke verhalen hoorde ik in een vrouwengevangenis. In het publiek zat toen een vrouw met een baby in haar armen. Ja, ik ben in aanraking gekomen met een wereld die voor een acteur heel bijzonder is. Een rol als deze komt niet vaak langs. Nou ja, rol? Ik speel drie totaal verschillende vrouwen. Dat maakt het voor mij nog mooier.”

Rollen spelen heeft ze gedaan, en hoe. Wie haar lijst met film-, serie- en theatertitels ziet, wordt haast duizelig. Schuurman is nu eenmaal een verhalenverteller (‘met of zonder muziek’). Dat doet ze het allerliefst, zo ook over de gevangeniswereld. De Amsterdamse heeft het niet van een vreemde. „Mijn vader is een absolute verhalenverteller en mijn zus Katja natuurlijk ook. Alleen mijn moeder hield zich altijd wat op de achtergrond.” Dan is de appeltaart met veel smaak verslonden en wachten die kille en lelijke bajes weer.

25 keer in de Bijlmer Bajes

Gevangenis Monologen 2 is tot en met 8 juni 25 keer in de Bijlmer Bajes in Amsterdam te zien. Daarna trekt de voorstellingen langs gevangenissen om voor gevangenen op te treden. In de Bijlmer Bajes is ook de tentoonstelling De toekomst van de Gevangenis te zien. De producent meldt: „Omdat het locatietheater is, raden wij aan iets warms aan te trekken.” Informatie: www.gevangenismonologen.nl.